Pokaż główną treść

Choroby układu krążenia przy cukrzycy

Wsparcie naukowe: dr hab. Julia Szendrödi

Choroby układu krążenia są najczęstszymi chorobami wtórnymi wywołanymi przez cukrzycę. Przyczyną jest tzw. „zwapnienie naczyniowe” żył. Tłuszcze, cholesterol, wapń i tkanka łączna gromadzą się na wewnętrznej ścianie naczyń krwionośnych. Eksperci nazywają te złogi „blaszkami miażdżycowymi”, a chorobę naczyniową „arteriosklerozą”.

Osoby dotknięte chorobą często przez długi czas nie zauważają żadnych objawów. Z czasem naczynia ulegają coraz większemu zwapnieniu i dochodzi do problemów z krążeniem. W najbardziej skrajnym przypadku dochodzi do całkowitego zablokowania naczyń, co może skończyć się np. zawałem serca.

W zależności od tego, który organ został dotknięty chorobą, konsekwencje dla pacjentów są bardzo różne: Zaburzenia krążenia w mózgu mogą prowadzić do zawrotów głowy, a nawet udaru mózgu, natomiast zaburzenia krążenia umiejscowione w sercu mogą prowadzić do napadowych bólów, zawału serca lub niewydolności serca. Zaburzenia krążenia w aorcie, brzuchu lub naczyniach nóg powodują ból w nogach, tzw. „chromanie przestankowe”.

Dlatego regularne badanie naczyń krwionośnych u osób z cukrzycą jest ważne, aby poprzez ukierunkowane leczenie uzyskać poprawę przepływu krwi. Oprócz wysokiego poziomu cukru we krwi, należy przede wszystkim zapobiegać wysokiemu ciśnieniu krwi i wysokiemu poziomowi cholesterolu. W ten sposób można zapobiec zawałom serca, udarom mózgu lub ranom na stopach.

Osoby z cukrzycą typu 1 powinny mieć zbadane stężenie lipidów we krwi w ciągu pierwszego roku od rozpoznania choroby. Od 11. roku życia należy u nich regularnie mierzyć ciśnienie krwi. Osoby z cukrzycą typu 2 powinny być badane przez lekarza przynajmniej co rok lub co dwa lata w celu sprawdzenia, czy nie występują u nich choroby oraz czynniki ryzyka dla serca i naczyń krwionośnych.



1. Co zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia?

Szereg czynników zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia w przypadku cukrzycy. Z jednej strony, wysoki poziom cukru we krwi spowodowany cukrzycą uszkadza naczynia krwionośne. Ryzyko zwiększają również choroby współistniejące, takie jak dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze czy choroby nerek.

Niektórzy młodzi pacjenci z cukrzycą typu 1 mogą być również w grupie niskiego ryzyka, jeśli ich wartość HbA1c wynosi mniej niż 7% (53 mmol/mol), nie palą tytoniu i nie mają innych chorób współistniejących.

 


2. Jak można zapobiegać chorobom układu krążenia?

Osoby chore na cukrzycę mogą zrobić wiele, aby zapobiec chorobom układu krążenia:

  • Dobre wartości cukru we krwi od początku choroby zwiększają szansę na długie życie bez naczyniowych chorób wtórnych.
  • Zwracaj uwagę na prawidłowe ciśnienie krwi.
  • Zadbaj o właściwy poziom cholesterolu.
  • Zwracaj uwagę na prawidłową masę ciała.
  • Zdrowy styl życia ma kluczowe znaczenie:
    • Nie pal tytoniu.
    • Jeśli to możliwe, unikaj napojów alkoholowych.
    • Stosuj zbilansowaną dietę. Jedz dużo owoców, warzyw i pełnoziarnistych produktów zbożowych. Unikaj tłuszczów zwierzęcych.
    • Ćwicz regularnie.
    • Wysypiaj się.

Warto wiedzieć:

Osoby z wysokim ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia powinny utrzymywać jeszcze niższy poziom cholesterolu niż osoby zdrowe.

Lekarz powinien badać takie osoby przynajmniej co rok lub co dwa lata pod kątem chorób oraz czynników ryzyka dla serca i naczyń krwionośnych.


3. Jak leczy się choroby układu krążenia?

Przy pierwszych oznakach problemów z krążeniem lekarz przepisuje ogólne środki w celu poprawy zdrowia naczyń krwionośnych. W ten sposób stara się optymalnie wyregulować poziom cukru we krwi. Tak można uniknąć hiperglikemii i hipoglikemii. W przypadku osób z cukrzycą i wysokim ciśnieniem krwi lub wysokim poziomem lipidów we krwi lekarz będzie również leczył te choroby wtórne. Szczególnie ważny jest zdrowy styl życia w połączeniu z leczeniem farmakologicznym. Zarówno u osób z cukrzycą typu 2, jak i u osób z cukrzycą typu 1 oraz z nadwagą pomóc może np. metformina.

W zależności od tego, jakie następstwa powstały już w wyniku zwapnienia naczyń krwionośnych i jaki organ jest dotknięty, lekarz rozpocznie dalsze leczenie. Przepisze określone leki lub zleci przeprowadzenie zabiegu.

Niektóre choroby naczyniowe i ich leczenie opisano bardziej szczegółowo poniżej.


4. Choroba wieńcowa i zawał mięśnia sercowego

Choroba wieńcowa i zawał mięśnia sercowego są najważniejszymi spośród różnych chorób wtórnych występujących u osób z cukrzycą. Choroba wieńcowa jest spowodowana zwapnieniem tętnic wieńcowych. Są to naczynia krwionośne, które otaczają serce niczym pierścień i zaopatrują je w niezbędną do życia, bogatą w tlen krew. Zwapnienia powodują zwężenia i okluzje.

Typowym objawem jest nagły, tępy ból w klatce piersiowej (dusznica bolesna). Niektóre osoby odczuwają również silne uczucie ucisku. Jeśli mięsień sercowy przez dłuższy czas nie jest dostatecznie ukrwiony, mówi się o zawale serca.

Lekarz wykona różne badania, aby określić, w jakim stanie jest serce. Wykona np. EKG lub badanie ultrasonograficzne, gdy pacjent jest w ruchu (EKG wysiłkowe). Może również zmierzyć przepływ krwi do serca w sposób nieinwazyjny za pomocą tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM) z użyciem środka kontrastowego, bądź w sposób inwazyjny – za pomocą badania cewnikowego. Specjaliści nazywają to badanie scyntygrafią serca.

W przypadku cukrzycy typu 2 i choroby wieńcowej serca niektóre leki przeciwcukrzycowe mogą również pomóc. Osoby z cukrzycą i chorobami serca wymagają operacji częściej niż osoby bez cukrzycy. Na przykład, stent może pomóc w zwężeniu naczyń krwionośnych w tętnicy wieńcowej. Stent jest elementem podtrzymującym naczynia krwionośne, wykonanym z metalu. Stosuje się go podczas cewnikowania serca. W przypadku zwężenia bardzo długich odcinków naczyń serca lekarze wykonują zabieg założenia bajpasów.


5. Niewydolność serca (niewydolność krążenia)

Niewydolność serca jest jednym z głównych problemów występujących u osób z cukrzycą typu 1 wraz z postępującym wiekiem. Zwykle charakteryzuje się ona dusznością podczas wysiłku fizycznego (wchodzenie po schodach). Pacjenci z niewydolnością serca mają problemy z oddychaniem w nocy i lepiej śpią z uniesioną górną częścią ciała. Typowym objawem jest również nieregularne tętno. Ponadto dochodzi do zatrzymywania wody w organizmie (np. w nogach), co oznacza, że osoby cierpiące na tę chorobę często muszą chodzić do toalety w nocy.

Niewydolność serca rozwija się zwykle w wyniku innych schorzeń, takich jak zawał serca. Osoby chore na cukrzycę są szczególnie narażone na wystąpienie niewydolności serca. Wysoki poziom glukozy we krwi może zakłócać pewne procesy w metabolizmie serca, przez co serce nie może wytwarzać wystarczającej ilości energii.

Jeśli podejrzewana jest niewydolność serca, lekarz najpierw wykona EKG. Następnie zostanie wykonane specjalne badanie ultrasonograficzne zwane tkankową echokardiografią dopplerowską. Badanie uzupełniane jest o określone wartości laboratoryjne.

Oprócz zmiany stylu życia i dobrej kontroli stężenia glukozy we krwi, niektóre leki przeciwcukrzycowe mogą pomóc w niewydolności serca. Są to inhibitory SGLT-2, agoniści receptora GLP-1inhibitory ACE lub diuretyki. Metformina nie powinna być jednak dłużej przyjmowana w przypadku niewydolności serca.


6. Choroba okluzyjna tętnic obwodowych czy „chromanie przestankowe”

W przypadku choroby okluzyjnej tętnic obwodowych zaburzone jest ukrwienie naczyń w miednicy, jak również w rękach i nogach. W przypadku choroby okluzyjnej tętnic obwodowych naczynia w nogach są szczególnie często zwapniałe i przez to silnie zwężone lub zablokowane. Krew nie dociera już do stóp. W związku z tym stopy nie są już wystarczająco zaopatrywane w tlen i substancje odżywcze.

Osoby dotknięte tą chorobą cierpią z powodu bólu nóg podczas wysiłku i muszą robić wielokrotne przerwy podczas chodzenia. Z tego powodu nazywana jest ona również „chorobą wystaw sklepowych”. Słabe ukrwienie stóp powoduje również u niektórych osób zespół stopy cukrzycowej.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o zespole stopy cukrzycowej!

Warto wiedzieć:

Osoby chore na cukrzycę często nie odczuwają żadnych objawów, gdy ich odczuwanie bólu jest zaburzone.

Dopiero gdy 90% naczyń w nodze jest już zwężonych, osoby dotknięte chorobą zaczynają odczuwać objawy. Z tego powodu choroba okluzyjna tętnic obwodowych jest często diagnozowana przez lekarza w bardzo późnym stadium. Lekarz rozpoczyna diagnozę od rozmowy dotyczącej historii choroby. Następnie ogląda skórę na nogach i sprawdza puls na stopach. W przypadku choroby okluzyjnej tętnic obwodowych puls jest słabo wyczuwalny lub wcale nie jest wyczuwalny.

Kolejnym ważnym elementem diagnostyki jest test chodzenia. Określana jest odległość, jaką pacjent może przejść bez bólu. Za pomocą badania ultrasonograficznego metodą dopplerowską lekarz może zobrazować na ekranie monitora przepływającą krew i zwężenia w naczyniach. Następnie bada przepływ krwi za pomocą techniki obrazowania, np. rezonansu magnetycznego.

Zmiana stylu życia i prawidłowa kontrola poziomu glukozy we krwi stanowią ważną podstawę w leczeniu choroby okluzyjnej tętnic obwodowych. W zależności od tego, jak poważne są już zaburzenia krążenia w nogach, lekarz rozpocznie dalsze etapy leczenia.

Jeśli chorzy odczuwają ból w nogach podczas ruchu, powinni ćwiczyć chodzenie. Kilka razy dziennie powinny one przejść dystans, który mogą jeszcze pokonać bez odczuwania bólu. Pomocne mogą być również leki rozrzedzające krew, takie jak aspiryna. W niektórych przypadkach lekarz może również przepisać leki, które rozszerzają naczynia krwionośne. Niekiedy konieczna może być również operacja. Lekarze zakładają np. stenty, rozszerzając w ten sposób naczynia. Jeśli naczynia są zwężone na długich odcinkach, konieczne jest wykonanie bajpasów. W przypadku silnego zwężenia naczyń i ran spowodowanych zespołem stopy cukrzycowej możliwa jest również amputacja.


7. Udar

Udar mózgu występuje, gdy części mózgu nie są już zaopatrywane w wystarczającą ilość krwi. Może być spowodowany przez zakrzepy krwi i zwapnienia w naczyniach krwionośnych lub przez pęknięcie żył.

Pierwszymi oznakami udaru może być nagłe osłabienie rąk lub nóg, paraliż twarzy, problemy z mową lub językiem, zaburzenia widzenia, nudności i wymioty, zawroty lub bóle głowy. Zazwyczaj zmiany te pojawiają się nagle.

Warto wiedzieć:

Szybka profesjonalna pomoc po udarze jest kluczem do sukcesu.

Udar mózgu jest drugą co do częstości przyczyną zgonów w Niemczech i na świecie oraz jedną z najczęstszych przyczyn upośledzenia fizycznego i/lub umysłowego u osób dorosłych. Na zwiększone ryzyko narażone są osoby powyżej 60. roku życia, a w szczególności osoby chore na cukrzycę. Konsekwencją tego są zazwyczaj poważne ograniczenia w życiu codziennym, np. w poruszaniu się, higienie osobistej czy samodzielnym spożywaniu posiłków.

Wielu pacjentów z udarem lub ich bliskich czeka nawet 2 dni zanim skontaktuje się z lekarzem. Najważniejsze jest to, aby osoby dotknięte udarem szybko otrzymały pomoc medyczną po jego wystąpieniu. Najnowsze procedury medyczne mogą być stosowane nawet do 3 godzin po wystąpieniu pierwszych objawów, aby zapobiec lub zmniejszyć najgorsze konsekwencje.

Dlatego w przypadku samego podejrzenia udaru należy natychmiast powiadomić pogotowie ratunkowe pod numerem 112, aby jak najszybciej przewieźć poszkodowanego do szpitala. W optymalnym przypadku w tym szpitalu powinien znajdować się specjalny oddział udarowy.

W przypadku udaru mózgu ważne jest, aby zwracać uwagę na poziom cukru we krwi. Dotyczy to zarówno osób z cukrzycą, jak i osób nie cierpiących na cukrzycę. Wysoki poziom glukozy we krwi powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) powinien być natychmiast leczony insuliną, ponieważ może on niekorzystnie wpłynąć na przebieg i wynik udaru. Należy unikać również hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi), a jeśli pacjent jest przytomny, należy wyrównać poziom cukru dekstrozą lub słodzoną herbatą. Jeżeli chory nie jest przytomny, można podać mu zastrzyk glukagonu lub przeprowadzić infuzję.

Po udarze mózgu, oprócz dobrze kontrolowanego poziomu glukozy we krwi, szczególnie ważne jest, aby osoby z cukrzycą miały ciśnienie krwi w normalnym zakresie. W zależności od obecności innych czynników ryzyka chorób naczyniowych, u osób z cukrzycą mieści się ono w przedziale od 130/80 mmHg do 139/90 mmHg i zmniejsza ryzyko wystąpienia kolejnego udaru.


8. Nadciśnienie

Docelowa wartość ciśnienia krwi jest ustalana podczas konsultacji lekarskiej. W zależności od innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, osoby z cukrzycą powinny mieć ciśnienie krwi w przedziale od 130/80 mmHg do 139/90 mmHg. Szczególnie ważny jest zdrowy styl życia. Obejmuje on zdrową dietę z niewielką ilością soli, regularne ćwiczenia fizyczne oraz rezygnację z palenia tytoniu i spożywania alkoholu. Wraz z utratą wagi, ciśnienie krwi może być często drastycznie obniżone. Jeśli ciśnienie krwi jest wyższe niż 140/90 mmHg, lekarze przepisują dodatkowe leki obniżające ciśnienie krwi, takie jak inhibitory ACE. Jeśli ciśnienie krwi jest trudne do wyregulowania, wyjaśnia się inne choroby, takie jak przyczyny hormonalne.

Warto wiedzieć:

Należy również unikać niskiego ciśnienia krwi poniżej 120/70 mmHg, ponieważ ponownie zwiększa ono ryzyko wystąpienia chorób wtórnych.

Ciśnienie krwi to ciśnienie panujące w układzie naczyniowym, za pomocą którego krew jest pompowana przez organizm. Normalna wartość ciśnienia krwi wynosi około 120/80 mmHg. W przypadku wartości powyżej 140/90 mmHg specjaliści mówią o nadciśnieniu lub o hipertonii. Podwyższone ciśnienie krwi przez długi okres czasu może uszkodzić wiele narządów. Nadciśnienie jest głównym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto, wysokie ciśnienie krwi może powodować uszkodzenia oczu i nerek.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o chorobach oczu przy cukrzycy!

Tutaj można znaleźć dodatkowe informacje dotyczące chorób nerek spowodowanych cukrzycą!

Osoby z cukrzycą są bardziej narażone na wystąpienie nadciśnienia niż osoby nie cierpiące na cukrzycę. Trwale wysoki poziom glukozy we krwi może uszkadzać naczynia krwionośne i wpływać na nerwy. Wówczas naczynia i nerwy nie są w stanie prawidłowo kontrolować ciśnienia krwi. Na początku cukrzycy typu 2 trzustka wydziela szczególnie dużo insuliny. Insulina może również podnosić ciśnienie krwi. Jednakże, tak jak w przypadku wszystkich ludzi, palenie tytoniu, otyłość, brak ruchu i zła dieta są głównymi czynnikami ryzyka wysokiego ciśnienia krwi u osób z cukrzycą.

Lekarze mierzą ciśnienie krwi za pomocą mankietu i stetoskopu podczas każdego rutynowego badania. Istnieją również elektryczne ciśnieniomierze, które powinny być używane do monitorowania ciśnienia krwi w domu.

Źródła:

American Diabetes Association: Standards of Medical Care in Diabetes - 2019. In: Diabetes Care, 2019, 42: S1-S193
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Chronische Herzinsuffizienz. Langfassung. 2. Auflage. Version 2. 2017
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Chronische KHK. Langfassung. 5. Auflage. Version 1. 2019
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Busch, A. et al.: 12-Monats-Prävalenz von Schlaganfall oder chronischen Beschwerden infolge eines Schlaganfalls in Deutschland. In: Journal of Health Monitoring, 2017, 2: 70-76
De Boer, I. H. et al.: Diabetes and Hypertension: A Position Statement by the American Diabetes Association. In Diabetes Care, 2017, 40: 1273-1284
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: Deutscher Gesundheitsbericht Diabetes 2019. Kirchheim Verlag, Mainz, 2019
Deutsche Gesellschaft für Allgemeinmedizin und Familienmedizin: S3 Leitlinie Hausärztliche Risikoberatung zur kardiovaskulären Prävention. 2017
Deutsche Gesellschaft für Allgemeinmedizin und Familienmedizin: Schlaganfall. Langfassung. 2012 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Deutsche Gesellschaft für Angiologie - Gesellschaft für Gefäßmedizin: S3-Leitlinie zur Diagnostik, Therapie und Nachsorge der peripheren arteriellen Verschlusskrankheit. 2015
Deutsche Gesellschaft für Neurologie: S1 Leitlinie Akuttherapie des ischämischen Schlaganfalls. 2012 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Schütt, K. et al.: Diabetes mellitus und Herz. In: Diabetologie, 2018, 13: S214-216
Williams, B. et al.: 2018 ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension. In: J Hypertens, 2018, 36: 1953-2041
Stan: 24.04.2020