Pokaż główną treść

Cukrzyca u osób w podeszłym wieku

Wsparcie naukowe: prof. dr Michael Hummel

W Niemczech, około 3 mln osób w wieku powyżej 65 lat choruje na cukrzycę. W grupie wiekowej powyżej 80 lat na cukrzycę choruje niemal co trzecia osoba. Osoby starsze z cukrzycą typu 1 lub 2 zasadniczo nie wymagają innego leczenia niż osoby młodsze. Sensowne jednak może okazać się dostosowanie leczenia do potrzeb, które zmieniają się wraz z wiekiem, oraz do ewentualnych ograniczeń tych osób.

W podeszłym wieku ważna jest prawidłowa kontrola poziomu cukru we krwi, gdyż pozwala to uniknąć chorób wtórnych związanych ze stale podwyższonym jej poziomem. Niemniej jednak coraz częściej to jakość życia staje się głównym celem leczenia –czy pacjent dobrze znosi leczenie? A może istnieją ograniczenia fizyczne lub psychiczne, które mu je utrudniają? Lekarz musi zawsze w porozumieniu z pacjentem dostosować leczenie do indywidualnych możliwości i sytuacji życiowej tego pacjenta.

Niebezpieczna hipoglikemia w podeszłym wieku

U osób starszych, hipoglikemia może mieć szczególnie niebezpieczne konsekwencje. Po pierwsze, zwiększa się ryzyko upadków. Istnieją również dowody na to, że częste niedocukrzenia (hipoglikemie) sprzyjają rozwojowi demencji i mają negatywny wpływ na pamięć i zdolności motoryczne. Ponadto, zwiększa się podatność na choroby układu krążenia, takie jak zawał serca.

Z tego względu, leczenie cukrzycy w podeszłym w wieku koncentruje się na zapobieganiu hipoglikemiom, które u osób starszych występują częściej. Wynika to z faktu, że wraz z dłuższym czasem trwania cukrzycy obniża się próg percepcji niskich poziomów cukru we krwi, a w podeszłym wieku reakcje organizmu zwiększające poziom cukru we krwi pojawiają się później.

Warto wiedzieć:

Unikanie hipoglikemii jest szczególnie ważne u osób starszych.

U osób starszych pomocne w unikaniu hipoglikemii mogą okazać się nieco wyższe niż u osób młodszych długoterminowe wartości stężenia glukozy we krwi (wartości HbA1c) oraz poziomy glukozy we krwi na czczo. Wartość docelowa zależy zawsze od indywidualnej sytuacji i stanu pacjenta.

  • U osób starszych z cukrzycą bez innych poważnych ograniczeń pomóc może stosunkowo ściśle skorygowana wartość HbA1c wynosząca 7,0–7,5% (53,0–58,5 mmol/mol), a także poziom glukozy we krwi na czczo wynoszący 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l).
  • Jeśli pacjent wymaga opieki lub cierpi na wiele schorzeń jednocześnie, w celu uniknięcia hipoglikemii wskazane mogą być również: wartość HbA1c powyżej 8,0% (63,9 mmol/mol) i poziom glukozy we krwi na czczo do 150 lub 180 mg/dl (8,3–10 mmol/l).

Aby uniknąć hipoglikemii u osób z cukrzycą typu 2, personel medyczny może być zmuszony do modyfikacji leczenia doustnymi lekami obniżającymi poziom glukozy we krwi. Preferowane są leki i ich połączenia, które minimalizują ryzyko hipoglikemii. Dlatego też, środki obniżające stężenie glukozy we krwi z grupy sulfonylomoczników uważa się za mniej odpowiednie. Ponadto, leczenie skojarzone kilkoma środkami obniżającymi poziom cukru u osób w podeszłym wieku może również powodować działania niepożądane.

Za podstawowy środek stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2 u osób starszych uważa się także metforminę. Stosowanie metforminy należy jednak przerwać w przypadku zmniejszonego wydalania nerkowego (współczynnik wydajności filtracji kłębuszkowej poniżej 30 mililitrów na minutę) lub w sytuacjach, w których należy spodziewać się zaburzonej czynności nerek. Dzieje się tak np. w przypadku infekcji z gorączką lub operacji w znieczuleniu ogólnym. Przed interwencjami chirurgicznymi i ogólnie podczas pobytu w szpitalu osoby chore na cukrzycę powinny zawsze informować personel o aktualnie przyjmowanych lekach.

Rozpoczęcie insulinoterapii może okazać się konieczne w przypadku cukrzycy typu 2, gdy tabletki nie wystarczają już do kontrolowania poziomu cukru we krwi. Wybór odpowiedniego schematu iniekcji zależy tutaj również od preferencji oraz indywidualnych możliwości i zdolności pacjenta.

Tutaj można poczytać więcej o insulinoterapii!

Zintensyfikowana insulinoterapia pozwala pacjentom na mniej lub bardziej swobodne kształtowanie swojego życia codziennego i nawyków żywieniowych. Jednak stawia również większe wymagania w zakresie osobistej odpowiedzialności pacjentów: muszą nauczyć się samodzielnie oceniać ilość węglowodanów zawartych w pożywieniu i wstrzykiwać odpowiednią dawkę insuliny z podziałem na insulinę długo- i krótkodziałającą. Z kolei konwencjonalna insulinoterapia jest łatwiejsza w prowadzeniu, ale daje też mniej swobody. Osoby chore na cukrzycę typu 1 lub typu 2, które przez lata stosowały intensywną insulinoterapię w zastrzykach, mogą również uznać za korzystne przejście na prostszy schemat leczenia w miarę pogarszania się sprawności umysłowej w podeszłym wieku.

Osoby z cukrzycą typu 2, które w podeszłym wieku rozpoczynają leczenie insuliną, powinny w ramach odpowiedniego szkolenia nauczyć się prawidłowego posługiwania się penem insulinowym. Kurs „Fit bleiben und älter werden mit Diabetes” (Utrzymanie sprawności i starzenie się przy chorobie cukrzycowej), certyfikowany przez Niemieckie Towarzystwo Diabetologiczne, jest przeznaczony specjalnie dla osób starszych z cukrzycą typu 2, które przyjmują insulinę. Zapytaj o to swojego doradcę diabetologicznego.

Pacjenci mogą również uzyskać porady dotyczące wyboru przyborów, które będą dla nich odpowiednie. Dostępne są szczególnie łatwe w użyciu peny insulinowe, w przypadku których wystarczy jedynie delikatne naciśnięcie przycisku, aby podać dawkę insuliny.

Oprócz odpowiedniej kontroli poziomu cukru we krwi, prawidłowe ciśnienie tętnicze i poziom lipidów we krwi są równie istotne dla uniknięcia chorób wtórnych. Nadciśnienie jest częstą chorobą współistniejącą występującą w podeszłym wieku. Według Instytutu Roberta Kocha, około dwie trzecie osób w wieku powyżej 65 lat w Niemczech ma podwyższone ciśnienie krwi. Ponieważ nadciśnienie i wysoki poziom cukru we krwi zwiększają ryzyko chorób układu krążenia, obniżenie wysokiego ciśnienia krwi u osób w podeszłym wieku z cukrzycą jest ważnym środkiem zapobiegawczym. To, które wartości są odpowiednie, zależy od sytuacji pacjenta.

Ta sama zasada dotyczy wysokiego poziomu lipidów we krwi. Podwyższony poziom cholesterolu LDL w naczyniach krwionośnych w szczególności zwiększa ryzyko uszkodzenia układu krążenia. Prawidłowa kontrola tego stanu, w razie potrzeby, za pomocą leków takich jak statyny, jest ważnym punktem leczenia osób starszych z cukrzycą. Przy braku innych poważnych czynników ryzyka, zalecany poziom cholesterolu LDL wynosi mniej niż 100 mg/dl (2,5 mmol/l). W przypadku chorób współistniejących, takich jak cukrzycowe uszkodzenie nerek, które zwiększają ryzyko dla serca i naczyń krwionośnych, pożądane są wartości nawet poniżej 70 mg/dl (1,8 mmol/l) lub obniżenie poziomu cholesterolu LDL o co najmniej 50%.

Tabletka na nadciśnienie, tabletka na tarczycę, a do tego środek obniżający stężenie glukozy u we krwi: wiele osób w podeszłym wieku cierpi na kilka chorób jednocześnie, z których każda jest leczona typowymi dla niej lekami. Szybko prowadzi to do tego, że pacjenci muszą przyjmować 6 lub więcej leków jednocześnie. Zjawisko to nazywane jest „polipragmazją”. Eksperci podchodzą do tego tematu coraz bardziej krytycznie. Przyjmowanie kilku leków zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych, takich jak zawroty głowy, nudności lub oszołomienie. Ponadto, pacjenci częściej nie stosują się do terapii zaleconej przez lekarzy, częściowo z powodu działań niepożądanych. W przypadku cukrzycy zwiększa się również ryzyko wystąpienia hipoglikemii.

  • Każdy, kto podejrzewa, że doświadcza niepożądanych skutków ubocznych w wyniku stosowania kilku leków jednocześnie, nie powinien sam przerywać ich przyjmowania, lecz skonsultować to podejrzenie ze swoim lekarzem. Często dostępne jest lepiej tolerowane rozwiązanie lub w międzyczasie lek stał się zbędny.
  • Aby uniknąć polipragmazji, najlepiej jest mieć zaufanego lekarza, który prowadzi rejestr wszystkich przepisanych leków.
  • Ponadto, personel medyczny powinien regularnie sprawdzać, czy naprawdę wszystkie leki są nadal potrzebne.
  • Dużym ułatwieniem jest również, gdy pacjenci posiadają plan przyjmowania leków opracowany przy wsparciu lekarza. Do takiego planu wpisuje się wszystkie aktualnie przyjmowane leki. W razie potrzeby, taki plan można pokazać innemu lekarzowi, który chce przepisać nowy lek i można go zabrać do szpitala, gdy pacjent wymaga hospitalizacji.

Właściwa kontrola cukrzycy jest często wyzwaniem dla osób wymagających opieki. Główny nacisk kładzie się na unikanie hipoglikemii i długotrwałych następstw cukrzycy, takich jak zespół stopy cukrzycowej.

Jeśli opiekunowie lub krewni przejmują część obowiązków związanych z leczeniem, ważne jest, aby byli oni odpowiednio przeszkoleni. Niemieckie Towarzystwo Diabetologiczne (linki w języku niemieckim) organizuje kursy pozwalające uzyskać dalsze kwalifikacje jako „Specjalista długoterminowej opieki diabetologicznej DDG”, jak również nabyć „Podstawowe kwalifikacje w zakresie opieki diabetologicznej DDG”. Przenosząc pacjenta do domu spokojnej starości, krewni powinni zapytać, czy dostępny jest odpowiednio przeszkolony personel.

Ważne jest również, aby lekarz prowadzący i osoby sprawujące opiekę nad pacjentem wymieniały między sobą informacje. W ten sposób obie strony mogą lepiej ocenić ewentualne zagrożenia dla pacjenta wynikające z aktualnych metod leczenia i, w razie potrzeby, je zmodyfikować.

Różne drobne narzędzia pomocnicze mogą ułatwić codzienne życie osobom w podeszłym wieku chorującym na cukrzycę. Są to, na przykład:

  • glukometr z dużym ekranem i funkcją głosową;
  • urządzenia pomiarowe, które automatycznie zapisują pomiary w formie cyfrowej;
  • łatwe w użyciu peny insulinowe;
  • skarpety antypoślizgowe chroniące przed upadkiem; spodnie ochronne na biodra mogące zapobiegać urazom;
  • zegarek lub aplikacja na telefon, przypominające o zażyciu leków lub podaniu insuliny;
  • dozownik leków.

Źródła:

Deutsche Diabetes Gesellschaft: S2k-Leitlinie Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Alter. Langfassung. 2. Auflage. 2018
Neuhauser, H. et al.: 12-Monats-Prävalenz von Bluthochdruck in Deutschland. In: Journal of Health Monitoring, 2017, 2: 57-63
Zeyfang, A. et al.: Diabetes mellitus im Alter. In: Diabetologie, 2018, 13: S185-S191
Stan: 08.11.2019