Hiperglikemia i cukrzycowa kwasica ketonowa
Wsparcie naukowe: Andreas Vosseler M.A.
W przypadku hiperglikemii (wysokiego poziomu cukru we krwi) poziom cukru we krwi przekracza 250 mg/dl (13,9 mmol/l). W razie wysokich wartości zachodzi ostra sytuacja kryzysowa. Może dojść do zagrażającej zdrowiu i życiu śpiączki cukrzycowej.
Objawami hiperglikemii mogą być zmęczenie, silne pragnienie, zwiększona potrzeba oddawania moczu. Powodem wysokiego poziomu glukozy we krwi jest najczęściej niedobór insuliny.
Do hiperglikemii dochodzi u osób z cukrzycą. Sytuacją niebezpieczną jest cukrzycowa kwasica ketonowa, która wiąże się z oddechem o słodkawym zapachu, pogłębionym oddychaniem oraz mdłościami i występuje przede wszystkim w przebiegu cukrzycy typu 1, dużo rzadziej w cukrzycy typu 2. Z drugiej strony może wystąpić tzw. zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny, który również jest ostrą sytuacją kryzysową zagrażającą zdrowiu i życiu.
Z reguły osoby z cukrzycą same są w stanie wyrównać wysoki poziom cukru we krwi. Personel medyczny często przekazuje osobom wykonującym zastrzyki z insuliny schemat korekcji, który przedstawia prawidłowe dawki insuliny korygującej przy danych poziomach cukru we krwi.
Uwaga: Po posiłku nie należy zbyt wcześnie korygować poziomu insuliny. Niesie to ze sobą ryzyko hipoglikemii, ponieważ insulina wstrzyknięta w porze posiłku nadal działa w organizmie. Zapytaj swój zespół diabetologiczny, w którym momencie po posiłku można przeciwdziałać podwyższonemu poziomowi cukru we krwi za pomocą insuliny.
Spis treści
1. Objawy: Po czym można rozpoznać hiperglikemię?
To, od jakiego poziomu cukru we krwi zaważa się pierwsze objawy hiperglikemii, jest sprawą indywidualną. Częstymi objawami wysokiego poziomu cukru we krwi są:
- silne pragnienie
- zwiększona potrzeba oddawania moczu
- suchość w ustach
- zmęczenie
- zaburzenia widzenia
- mdłości i wymioty
- bóle brzucha
- utrata apetytu
- słodkawy oddech
- pogłębiony oddech (tzw. oddech Kussmaula)
- skurcze
- zaburzenia świadomości
Pogłębione oddychanie i oddech o słodkawym zapachu mogą oznaczać cukrzycową kwasicę ketonową. Niebezpieczna sytuacja, która wymaga natychmiastowego działania.
Warto wiedzieć:
Nie masz pewności, czy chodzi o hiperglikemię czy hipoglikemię? Obejrzyj nasz film na temat ostrych sytuacji kryzysowych w cukrzycy.
(Film dostępny jest z polskimi napisami.)
2. Jakie są przyczyny hiperglikemii?
Do podwyższonego poziomu cukru we krwi mogą prowadzić różne sytuacje. Przyczyny częściowo wynikają z prowadzonej techniki terapii. Na przykład, jeśli zestaw infuzyjny pompy insulinowej nie był długo wymieniany a insulina nie działa już prawidłowo. Pewną rolę może odgrywać również kontrolowanie cukrzycy: Na przykład, jeśli zawartość węglowodanów w posiłku została oszacowana zbyt nisko i wstrzyknięto zbyt małą dawkę insuliny, lub jeśli nie podano leków lub insuliny. Ponadto, cukier we krwi może wzrastać w przypadku wystąpienia stresu lub choroby, ponieważ wówczas zwiększa się zapotrzebowanie na insulinę. Zmiany miejsc wstrzykiwania insuliny również mogą przyczynić się do zwiększenia poziomu cukru we krwi.
Poniżej wymieniono ewentualne przyczyny wysokiego poziomu cukru we krwi:
- cukrzyca nie jest jeszcze rozpoznana (nowa manifestacja)
- zapominanie o wstrzyknięciu insuliny lub zbyt nisko oszacowano zawartość węglowodanów w posiłku
- zwiększone zapotrzebowanie na insulinę w wyniku infekcji lub stresu
- insulina przestała działać w wystarczającym stopniu (np. z powodu silnego upału)
- usterka pena insulinowego, igły pena, pompy insulinowej lub zestawu infuzyjnego
- zmiana miejsc wstrzykiwania insuliny (lipohipertrofia)
- leki, które zmniejszają wrażliwość na insulinę (na przykład glikokortykoidy) lub powodują gwałtowne zwiększenie poziomu cukru we krwi
3. W jaki sposób można zapobiegać hiperglikemii?
Silnej hiperglikemii oraz hipoglikemii można zapobiegać poprzez określone działania. Dobrym rozwiązaniem jest na przykład noszenie przy sobie „zestawu kryzysowego”. Do takiego „zestawu” należą wszystkie akcesoria niezbędne w leczeniu cukrzycy, jak np. dekstroza, pen insulinowy, dodatkowa ampułka z insuliną oraz baterie do pompy insulinowej. Warto również poinformować najbliższe otoczenie na temat choroby. Zapewni to wyrozumiałość w razie konieczności zrobienia sobie przerwy z powodu zbyt wysokiego lub niskiego poziomu cukru we krwi. Jeśli klasa w szkole lub zespół w pracy posiadają wiedzę na temat ewentualnych zaburzeń metabolicznych, pozwala to uniknąć trudniejszych sytuacji kryzysowych.
4. Schemat pierwszej pomocy w przypadku hiperglikemii
5. Czym jest cukrzycowa kwasica ketonowa?
W przypadku cukrzycowej kwasicy ketonowej poziom cukru we krwi może przekroczyć 250 mg/dl (13,9 mmol/l). Dochodzi do niej na skutek silnego niedoboru insuliny i wymaga natychmiastowego leczenia. Kwasica ketonowa dotyka głównie osoby z cukrzycą typu 1, ponieważ ich trzustka nie produkuje insuliny lub produkuje ją w niewielkich ilościach. Cukrzycowa kwasica ketonowa może jednak występować również u osób z cukrzycą typu 2.
Co dzieje się w przypadku wystąpienia kwasicy ketonowej?
Insulina to niezbędny do życia hormon. Zapewnia ona, że cukier (glukoza) z krwi jest wchłaniany przez komórki organizmu w celu pozyskania energii.
Jeśli poziom insuliny we krwi jest zbyt niski, cukier nie dociera do komórek i a jego poziom we krwi wzrasta. Aby zaspokoić zapotrzebowanie na energię w inny sposób, organizm sięga coraz częściej po rezerwy tłuszczowe. W wyniku tego procesu powstają kwaśne ciała ketonowe. Gromadzą się one we krwi i prowadzą do nadkwaśności, stanu znanego jako kwasica.
Część ciał ketonowych jest wydalana z moczem i wydychana z oddechem. Oddech ma wówczas słodkawy zapach. Znacznie podwyższony poziom cukru we krwi prowadzi do zwiększonego parcia na mocz. To z kolei prowadzi do dużej utraty płynów i elektrolitów. Istnieje ryzyko odwodnienia i niewydolności krążeniowej. Dlatego pacjent z cukrzycową kwasicą ketonową potrzebuje do leczenia przede wszystkim dużej ilości płynów. Bez środków zaradczych i odpowiedniego leczenia kwasica ketonowa prowadzi do śpiączki cukrzycowej i zagraża życiu.
Jakie objawy występują w przypadku kwasicy ketonowej?
Cukrzycowej kwasicy ketonowej towarzyszy z reguły silnie podwyższony poziom glukozy we krwi powyżej 250 mg/dl (13,9 mmol/l). Wysoki poziom glukozy we krwi nie oznacza jednak automatycznie wystąpienia kwasicy ketonowej.
Poza typowymi objawami hiperglikemii (silne pragnienie, zwiększona potrzeba oddawania moczu, suchość w ustach) występują również objawy, które wskazują na cukrzycową kwasicę ketonową:
- bóle brzucha, mdłości i wymioty
- słodkawy oddech
- pogłębiony oddech (tzw. oddech Kussmaula)
- zaburzenia świadomości
W jaki sposób bada się kwasicę ketonową?
Jeśli u osób z cukrzycą typu 1 wystąpi którykolwiek z powyższych objawów, powinny one natychmiast zmierzyć poziom cukru we krwi. Jeśli wartość ta jest wyższa niż 250 mg/dl (13,9 mmol/l), należy wykonać test na obecność ciał ketonowych. Pomiar poziomu ketonów można przeprowadzić z moczu lub z krwi. Paski testowe do badania ketonów w moczu lub we krwi mogą być przepisane przez poradnię diabetologiczną. Niektóre glukometry są wyposażone również w funkcję pomiaru poziomu ketonów we krwi za pomocą specjalnych pasków testowych.
Badanie obecności ketonów we krwi | Badanie obecności ketonów w moczu |
Pomiar przeprowadza się w taki sam sposób jak pomiar poziomu cukru we krwi.
Analiza: Wyniki zależą od urządzenia i metody, które są wykorzystywane do analizy. W związku z tym w danej firmie należy uzyskać informacje, na temat tego, w jaki sposób należy przyporządkować dane wartości. Poniższe wartości ułatwiają orientację:
Prawidłowy poziom: 0,0 bis poniżej 0,6 mmol/l Lekko podwyższony poziom: 0,6 do 1,5 mmol/l Podwyższony poziom: ponad 1,5 mmol/l | |
Analiza: W zależności od ilości ciał ketonowych w moczu, pasek testowy zmienia kolor z jasnego na ciemny. Im ciemniejszy kolor, tym więcej ciał ketonowych we krwi.
Niski poziom (+/- do +) Średni poziom (++) Wysoki poziom (+++ lub ++++) |
Warto wiedzieć:
W przypadku kwasicy ketonowej nie należy zbyt szybko obniżać poziomu cukru we krwi, aby zapobiec negatywnym skutkom (np. obrzękowi mózgu).
W jaki sposób należy postępować w przypadku kwasicy ketonowej?
Jeśli wynik testu na obecność ciał ketonowych jest pozytywny, konieczne jest podjęcie szybkich środków zaradczych. Aby móc prawidłowo postępować w sytuacji kryzysowej, osoby z cukrzycą typu 1 powinny wcześniej omówić to ze swoim lekarzem.
Na początku cukrzycowej kwasicy ketonowej przeszkoleni pacjenci zazwyczaj potrafią sami sobie pomóc. Ważne jest, aby przyjmować dużo płynów i wstrzykiwać insulinę krótkodziałającą. Ponadto, w krótkich odstępach czasu (zwykle co 2 godziny), należy kontrolować poziom cukru we krwi i unikać wysiłku fizycznego. Jeśli ani wartości, ani objawy nie poprawią się w ciągu kilku godzin lub jeśli wystąpią już ciężkie objawy (jak wymioty, bóle brzucha, senność), należy natychmiast wezwać pomoc medyczną. Ponadto, w przypadku poważnego dyskomfortu lub niepewności co do leczenia, zawsze należy skontaktować się z lekarzem.
Jakie są przyczyny cukrzycowej kwasicy ketonowej?
Do cukrzycowej kwasicy ketonowej może dojść z różnych powodów. W takiej sytuacji nie ma lub prawie nie ma już insuliny.
Cukrzyca typu 1: Kwasy ketonowe występują przede wszystkim w cukrzycy typu 1, jeśli przez długi czas hiperglikemia nie została rozpoznawana i nie była leczona oraz doszło do wysokiego niedoboru insuliny.
Ponieważ objawy cukrzycy typu 1 często nie są znane, w przypadku nowych manifestacji może dochodzić do niebezpiecznej kwasicy ketonowej. Cukrzycowa kwasica ketonowa może wystąpić również w istniejącej cukrzycy typu 1 z powodu następujących przyczyn:
- ciężkie infekcje
- ostre zdarzenia układu krążenia
- wstrzyknięto zbyt małą dawkę insuliny lub zapomniano wstrzyknąć insulinę
- silny niedobór insuliny z powodu problemów technicznych
Cukrzyca typu 2: W cukrzycy typu 2 kwasica ketonowa występuje rzadko. Przyczynami jej wystąpienia mogą być:
- ciężkie infekcje
- wysokie spożycie alkoholu z towarzyszącą terapią metforminą lub bez niej
- silny niedobór insuliny z powodu długo trwającej cukrzycy typu 2
Powodem niedoboru insuliny może być np. uszkodzenie cewnika pompy insulinowej lub nieskuteczna insulina. Dalsze przyczyny można znaleźć w punkcie „Jakie są przyczyny hiperglikemii?”.
Karta ratownicza osoby z cukrzycą
Karta ratownicza osoby z cukrzycą informuje osoby, które udzielają pomocy w nagłym wypadku, o istniejącej cukrzycy i przyjmowanych lekach.
6. Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny (CKK) w cukrzycy typu 2
Również u osób z cukrzycą typu 2 poziom cukru we krwi może gwałtownie wzrosnąć, gdy insulina jest ledwo obecna lub mało skuteczna. Jednak w związku z tym, że trzustka zazwyczaj wydziela przynajmniej niewielkie ilości insuliny, nie dochodzi do masowego tworzenia się ciał ketonowych, jak to ma miejsce w przypadku kwasicy ketonowej. Skrót „CKK” oznacza zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny.
Niemniej jednak, to zaburzenie metaboliczne jest bardzo niebezpieczne. Osoby dotknięte chorobą mają niekiedy ekstremalne poziomy glukozy we krwi, przekraczające 600 mg/dl (33,3 mmol/l) lub nawet 1000 mg/dl (55,5 mmol/l). Ponadto występuje u nich silny niedobór płynów.
Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolarny mogą wywołać następujące sytuacje:
- infekcje
- ostre zdarzenia układu krążenia
- wymioty
- ciężkie biegunki
- choroby nerek
- duże ilości słodzonych napojów (np. soki owocowe lub lemoniady)
- leki, jak np. diuretyki, określone środki psychotropowe i glikokortykoidy
Typowe objawy to:
- silne pragnienie
- częste oddawanie moczu
- zaburzenia widzenia
- skurcze łydek
- zmęczenie
- tachykardia
- niskie ciśnienie krwi
- zawroty głowy
- napady omdlenia
- skurcze
Bez środków zaradczych może dojść do śpiączki hiperosmolarnej. Szczególnie zagrożone są osoby starsze z cukrzycą typu 2. W razie wątpliwości należy natychmiast wezwać pomoc lekarską, dzwoniąc pod numer alarmowy 112.
Dalsze informacje na temat hipoglikemii i hiperglikemii w cukrzycy
Źródła:
American Diabetes Association: Diabetes & DKA (Ketoacidosis). (Letzter Abruf: 05.04.2023)
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Teilpublikation der Langfassung. 2. Auflage. Version 1. 2021
Deutsche Diabetes Gesellschaft: S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Häring, H.-U. et al. (2021): Diabetologie in Klinik und Praxis. 7. Auflage. Georg Thieme Verlag KG, ISBN: 9783132428911
Hien, P. et al. (2013): Diabetes Handbuch. 7. Auflage. Springer-Verlag, Heidelberg, ISBN: 978-3-642-34944-7
Kitabchi, A. E. et al.: Hyperglycemic Crises in Adult Patients With Diabetes. In: Diabetes Care, 2009, 32: 1335-1343
Beipackzettel: Ketostix® Teststreifen. Bayer HealthCare
Nyenwe, E. A. et al.: The evolution of diabetic ketoacidosis: An update of its etiology, pathogenesis and management. In: Metabolism, 2016, 65: 507-521
Stan: 05.04.2023
