Diyabet hastalığında acil durumda doğru davranma
Bilimsel destek: Andreas Vosseler M.A.
Diyabet hastalığında 2 acil durum vardır: Hipoglisemi olarak da adlandırılan düşük kan şekeri ve hiperglisemi olarak da adlandırılan yüksek kan şekeri. Diyabetli kişiler genellikle kan şekeri değerlerinin çok düşmesi veya çok yükselmesi halinde kendi başlarının çaresine bakabilmektedirler. Ancak hem düşük kan şekeri hem de yüksek kan şekeri (diyabetik ketoazidoz veya hiperglisemik hiperosmolar sendrom) bilinç kaybına yol açabilmekte ve hayati tehlike teşkil edebilmektedir.
Diyabetli bir kişi acil bir durumda kendi başının çaresine bakamıyorsa aşağıdakileri yapın:
1. adım: Kişinin bilinci kapalı mı?
Kişinin bilinci kapalı ise hemen acil çağrı hattı 112 veya 116 117'yi arayın. Bilinci kapalı olan kişinin ağzına asla hiçbir şey dökmeyin. Boğulma riski mevcuttur.
Yüksek mi, yoksa düşük mü kan şekeri olduğundan emin değilseniz: Glukagon iğnesi veya burun spreyi kullanmayın ve insülin enjekte etmeyin.
2. adım: Düşük mü, yoksa yüksek kan şekeri mi?
Diyabetli kişinin şekerinin düşük mü, yoksa yüksek mi olduğunu bulmak önemlidir. Aksi halde yanlış işlemlerden dolayı acil durum daha da kötüleşebilir.
Kişinin o anki kan şekeri değerini sorun. Emin değilse kan şekerini ölçmesini isteyin.
İhtiyaç halinde bu değeri insülin pompasından, akıllı telefonunuzdan veya akıllı telefona benzeyen bir okuma cihazından okuyabilirsiniz. Kan şekeri ölçüm cihazı yoksa ve nasıl kullanacağınızı biliyorsanız parmak pulpasından kan alınarak da ölçüm yapmak mümkündür. Kan şekeri ölçümü hakkında daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.
Kan şekerini okuma: Değer yüksek mi, yoksa düşük mü?
Hipoglisemi | Hiperglisemi |
Şiddetli hipoglisemi, 70 mg/dl (3,9 mmol/l)* altındaki kan şekerinde ortaya çıkabilir. Kan şekerinin belirli bir değerin altında kalması halinde ölçüm cihazı "LOW" (düşük) yazısını gösterebilir. Hangi kan şekeri değerinden itibaren kan şekerinin düşük olduğunun anlaşılacağı, kişiye göre değişmektedir.
Düşük kan şekerinin olağan semptomları şunlardır:
| |
Şiddetli hiperglisemi, 250 mg/dl (13,9 mmol/l) ve üstü kan şekeri değerinde ortaya çıkabilir. Değerin 1.000 mg/dl (55,5 mmol/l) üzerinde olması da mümkündür. Bazı kan şekeri ölçüm cihazları çok yüksek değerleri göstermez. Bu durumda ekranda "HI" (yüksek) bilgisi gösterilir.
Yüksek kan şekerinin olağan semptomları şunlardır:
Nefesin hafif tatlı kokması halinde çok tehlikeli bir diyabetik ketoazidoz söz konusu olabilir. |
*Amerikan Diyabet Derneğinin (ADA) tanımı uyarınca 70 mg/dl (3,9 mmol/l) altındaki değerlerde düşük kan şekeri söz konusudur.
Düşük kan şekeri (hipoglisemi) durumunda anında alınabilecek önlemler
Karşınızdaki kişide hipoglisemi varsa şu şekilde hareket edin:
- Bilinç kaybı varsa acil yardıma bildirin.
- Karşınızdaki kişi yutamayacak durumdaysa ağzına hiçbir şey dökülmemelidir. Boğulma riski mevcuttur. Hemen ambülans çağırın.
- Konuşmalara cevap verebilecek durumdaysa şekerli bir yiyecek veya içecek verin. Örneğin meyve suyu ya da limonata gibi şeker içeren bir içecek (Dikkat: Light veya zero içecekler değil). Dekstroz tabletleri veya bal ya da jelibon gibi şeker içeren başka gıdalar da uygundur. Çikolata gibi yağ içeriği fazla olan yiyecekler çok uygun değildir, çünkü bunlar kan şekerini görece yavaş yükseltir.
- Şayet varsa, glukagon iğnesi veya glukagon burun spreyi kullanın. Kullanıma yönelik talimatları burada, prospektüste ve ambalajın üzerinde bulabilirsiniz.
- Kişiyi yalnız bırakmayın. Kişiyi güvenli bir pozisyona getirin.
- Kan şekerini 15 dakika sonra tekrar ölçün ve sağlık durumunu değerlendirin.
Yüksek kan şekeri (hiperglisemi) durumunda anında alınabilecek önlemler
Karşınızdaki kişide hiperglisemi varsa şu şekilde hareket edin:
- Uykululuk veya bilinç kaybı durumunda acil yardımı bilgilendirin.
- Konuşmalara cevap verebilecek durumdaysa doğrudan yüksek kan şekerini gidermesini isteyin. Genellikle uzman diyabet personeliyle önceden acil durumlar için bir plan yapılmıştır.
- Mümkünse keton testi yapın.
- Kişinin bol su içmesi önemlidir.
- Kişiyi yalnız bırakmayın. Kişiyi güvenli bir pozisyona getirin.
- Kan şekeri değerini sağlık durumunu düzenli olarak kontrol edin.
Yüksek kan şekeri (hiperglisemi) durumunda ilk yardım şeması
Bilmekte fayda var:
Nefesin tatlı kokması, solunumun derinleşmesi, yorgunluk ve kusma durumunda öncelikli olarak tip 1 diyabette görülen diyabetik ketoazidoz söz konusu olabilir. Bu çok tehlikeli ve hayati tehlike teşkil eden acil bir durumdur.
Tip 2 diyabette de şekerin aşırı yükselmesi bilinç kaybına yol açabilir ve hayatı tehdit edici olabilir. Örneğin şiddetli yorgunluk, bulantı, baş dönmesi, görme bozuklukları, şiddetli susama ve sık idrar çıkarma böyle bir acil durumun belirtileri olabilir. Buna hiperglisemik hiperosmolar sendrom da denmektedir.
Video: Diyabet hastalığında acil durumda doğru davranma
Video Türkçe altyazılıdır.
Diyabet durumunda düşük ve yüksek kan şekeri hakkında daha fazla bilgi
Kaynaklar:
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Teilpublikation der Langfassung. 2. Auflage. Version 1. 2021
Deutsche Diabetes Gesellschaft: S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Haak, T. et al.: DDG-Praxisempfehlungen: Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2022
Güncelleme: 04.04.2023
