Yüksek kan şekeri (hiperglisemi) ve diyabetik ketoazidoz
Bilimsel destek: Andreas Vosseler M.A.
Yüksek kan şekeri (veya hiperglisemi de denmektedir) durumunda kan şekeri değeri 250 mg/dl (13,9 mmol/l) üzerine çıkar. Değerlerin çok yüksek olması halinde akut bir acil durum söz konusudur. Hayati tehlikesi olan diyabetik koma gerçekleşebilir.
Yüksek kan şekeri semptomları yorgunluk, yoğun susuzluk, idrara çıkma ihtiyacında artış ve bulantı olabilir. Yüksek kan şekeri değerlerinin öncelikli sebebi insülin eksikliğidir.
Yüksek kan şekeri, diyabetli kişilerde görülmektedir. Nefesin tatlı kokması, derin nefes alıp verme ve bulantıyla birlikte görülen diyabetik ketoazidoz, en başta tip 1 diyabet durumunda ortaya çıkabilen, tehlikeli bir durumdur. Tip 2 diyabet durumunda ketoazidoz daha nadir ortaya çıkmaktadır. Buna karşın hiperglisemik hiperosmolar sendrom söz konusu olabilmektedir. Bu da hayati tehlikeye sahip, akut bir acil durumdur.
Genellikle diyabetli kişiler, yüksek kan şekeri değerlerini kendileri dengeleyebilmektedirler. Diyabet uzmanları, insülin enjekte eden kişilere sıklıkla bir düzeltme şeması sunmaktadırlar. Bu şemada hangi kan şekeri değerlerinde ne kadar düzeltici insülin enjekte edilmesi gerektiği gösterilmektedir.
Dikkat: Bir öğünün ardından insülin ile çok erken düzeltme yapılmamalıdır. Öğün sırasında enjekte edilen insülin hala vücutta etkisini gösterdiğinden dolayı bu durum düşük kan şekeri riski doğurmaktadır. Kan şekerlerinin yükselmesi halinde bir öğünden sonra ne zaman buna karşı insülin alınabileceğini diyabet ekibinize sorun.
İçindekiler
1. Semptomlar: Yüksek kan şekeri nereden anlaşılır?
Yüksek kan şekeri belirtilerinin hangi kan şekeri değerinden itibaren fark edildiği kişiye göre değişmektedir. Yüksek kan şekeri değerlerinin sık görülen semptomları şunlardır:
- Yoğun susuzluk
- İdrara çıkma ihtiyacında artış
- Ağız kuruluğu
- Yorgunluk
- Görme bozukluğu
- Bulantı ve kusma
- Karın ağrısı
- İştahsızlık
- Nefesin tatlı kokması
- Derin nefes alıp verme (Kussmaul solunumu)
- Kramp
- Bilinç değişiklikleri
Derin nefes alıp verme ve nefesin tatlı kokması durumunda diyabetik ketoazidoz söz konusu olabilmektedir. Derhal müdahale gerektiren, tehlikeli bir durumdur.
Bilmekte fayda var:
Yüksek mi, yoksa düşük mü kan şekeri olduğundan emin değil misiniz? Diyabet durumunda akut acil durumlar hakkındaki videomuzu izleyin.
(Video Türkçe altyazılıdır.)
2. Yüksek kan şekerinin nedenleri nelerdir?
Farklı durumlar kan şekeri değerlerinin yükselmesine yol açabilmektedir. Nedenlerin bazıları, tedavi tekniğinden kaynaklanmaktadır. Örneğin bir insülin pompasının infüzyon setinin uzun süre değiştirilmemiş olması ve insülinin artık doğru bir şekilde etki etmemesi durumunda. Diyabet yönetimi de rol oynayabilmektedir: Örneğin bir öğünun içerdiği karbonhidrat miktarının fazla düşük tahmin edilerek çok az insülin enjekte edilmiş olması veya ilaçların ya da insülinin verilmemiş olması durumunda. Ayrıca stres veya bir hastalık durumunda da insülin ihtiyacı arttığından dolayı kan şekeri yükselebilmektedir. Enjeksiyon noktasının değiştirilmesi de kan şekeri değerlerinin yükselmesine katkıda bulunabilmektedir.
Yüksek kan şekeri değerlerinin olası sebepleri aşağıda listelenmiştir:
- Diyabet o ana kadar bilinmemektedir (kendisini yeni göstermektedir)
- İnsülin enjekte etmek unutulmuş veya bir öğünün içerdiği karbonhidrat miktarı fazla düşük tahmin edilmiştir
- Enfeksiyon veya stres nedeniyle insülin ihtiyacı artmıştır
- İnsülin artık yeterli etkiyi göstermemektedir (örneğin yüksek ısı nedeniyle)
- İnsülin kalemi, kalem iğnesi, insülin pompası veya infüzyon seti arızalıdır
- Enjeksiyon noktaları değiştirilmiştir (lipohipertrofi)
- İnsülin duyarlılığını düşüren (örneğin glukokortikoidler) veya kan şekeri seviyesini büyük ölçüde yükselten ilaçlar
3. Yüksek kan şekeri nasıl önlenebilir?
Çok yüksek kan şekeri ve düşük kan şekeri, belirli önlemler alınarak önlenebilmektedir. Örneğin kişinin her zaman yanında bir "acil durum paketi" bulundurması yararlı olmaktadır. Bu "acil durum paketi"nde örneğin dekstroz, insülin kalemi, ilave bir insülin ampulü, insülin pompası için pil gibi diyabet tedavisinde kullanmanız istenen tüm malzemeler bulunmalıdır. Hastalık hakkında çevrenizi bilgilendirmek de yararlıdır. Böylelikle yüksek veya düşük kan şekeri nedeniyle mola vermeniz gerektiğinde size karşı anlayışlı olmalarını sağlayabilirsiniz. Okuldaki sınıf arkadaşları veya iş yerindeki çalışma arkadaşları olası metabolik denge bozukluklarını bildiğinde daha kötü acil durumlar önlenebilmektedir.
4. Yüksek kan şekeri durumunda ilk yardım şeması
5. Diyabetik ketoazidoz nedir?
Diyabetik ketoazidoz durumunda kan şekeri değerleri 250 mg/dl (13,9 mmol/l) seviyesinin çok üzerinde olabilmektedir. Bu durum, büyük bir insülin eksikliği sonucu ortaya çıkmaktadır ve derhal giderilmesi gerekmektedir. Ketoazidoz, temel olarak tip 1 diyabeti olan insanlarda ortaya çıkmaktadır, çünkü bu kişilerin pankreası insülin üretmemekte ya da çok az insülin üretmektedir. Ancak tip 2 diyabeti olan kişilerde de diyabetik ketoazidoz ortaya çıkabilmektedir.
Ketoazidoz durumunda ne olur?
İnsülin, hayatta kalmak için gerekli bir hormondur. Kandaki şekerin (glikoz) enerji elde etmek için vücuttaki hücrelere alınmasını sağlamaktadır.
Kanda çok az insülin olduğunda hücrelere şeker gitmemekte ve kan şekeri seviyesi artmaktadır. Enerji ihtiyacını başka şekilde karşılayabilmek için vücut giderek daha fazla yağ rezervini parçalamaktadır. Bu süreç sırasında asitli ketonlar oluşmaktadır. Bu ketonlar kanda birikmekte ve hiper asiditeye, yani asidoza yol açmaktadır.
Ketonların bir kısmı idrar ve solunan hava ile dışarı atılmaktadır. Bu durumda nefes tatlı kokmaktadır. Kan şekerinin çok yükselmesi nedeniyle idrara çıkma ihtiyacı artmaktadır. Bu da büyük miktarda sıvı ve elektrolit kaybına yol açmaktadır. Dehidrasyon ve dolaşım yetmezliği tehlikeleri vardır. Bu nedenle diyabetik ketoazidozu olan hastalar tedavi için özellikle çok fazla sıvıya ihtiyaç duyar. Önlem alınmaması ve uygun bir tedavi uygulanmaması durumunda bir ketoazidoz diyabetik komaya neden olur ve hayati bir tehlikedir.
Ketoazidoz durumunda ortaya çıkan semptomlar nelerdir?
Diyabetik ketoazidoz genellikle 250 mg/dl (13,9 mmol/l) üzerinde çok artmış kan şekeri değerleriyle birlikte gerçekleşmektedir. Ancak kan şekeri değerinin yüksek olması otomatik olarak ketoazidoz olduğu anlamına gelmemektedir.
Tipik Yüksek kan şekerinin olağan belirtilerinin (yoğun susuzluk, idrara çıkma ihtiyacında artış, ağız kuruluğu) yanı sıra diyabetik ketoazidoza işaret eden semptomlar vardır:
- Karın ağrısı, bulantı ve kusma
- Nefesin tatlı kokması
- Derin nefes alıp verme (Kussmaul solunumu)
- Bilinç değişiklikleri
Ketoazidoz testi nasıl yapılır?
Tip 1 diyabeti olan kişiler kendilerinde yukarıda belirtilen semptomları tespit ederlerse derhal kan şekerini ölçmelidirler. Değerin 250 mg/dl (13,9 mmol/l) üzerinde olması halinde keton testi gereklidir. Ketonlar idrarda veya kanda ölçülebilmektedir. İdrar veya kan ketonu test şeritleri için diyabet kliniğinde reçete yazılabilmektedir. Bazı kan şekeri ölçüm cihazları, özel test şeritleriyle kandaki ketonları da ölçebilmektedir.
Kandaki ketonu test etme | İdrardaki ketonu test etme |
Ölçüm, kan şekeri ölçümü gibi yapılmaktadır.
Değerlendirme: Sonuçlar analiz cihazına ve analiz yöntemine bağlıdır. Bu nedenle hangi değerlerin nasıl tasnif edileceği konusunda ilgili firmadan bilgi alın. Aşağıdaki değerler size yön gösterecektir:
Normal: 0,0 ila 0,6 mmol/l altı Hafif yüksek: 0,6 ila 1,5 mmol/l Yüksek: 1,5 mmol/l üstü | |
Değerlendirme: İdrardaki keton miktarına göre test şeridi açık veya koyu renk alır. Renk ne kadar koyuysa kanda o kadar çok keton var demektir.
Düşük (+/- ila +) Orta (++) Yüksek (+++ veya ++++) |
Bilmekte fayda var:
Ketoazidoz durumunda olumsuz etkileri (ör. beyin ödemi) önlemek için kan şekeri değeri fazla hızlı düşürülmemelidir.
Ketoazidoz durumunda ne yapılmalıdır?
Keton testinin pozitif sonuç vermesi halinde buna karşı hızlı önlemler alınması gereklidir. Acil bir durumda doğru hareket edebilmek için tip 1 diyabeti bulunan kişiler alınacak önlemleri önceden bir kez doktorlarıyla konuşmuş olmalıdırlar.
Diyabetik ketoazidoz başlangıcında eğitimli hastalar kendi kendilerine yardımcı olabilir. Çok sıvı almak ve kısa süreli etki eden insülin enjekte etmek önemlidir. Ayrıca kısa aralıklarla (genellikle 2 saatte bir) kan şekeri kontrol edilmeli ve fiziksel zorlanmalardan kaçınılmalıdır. Birkaç saat içinde ne değerlerin ne de semptomların iyileşmemesi halinde veya ağır semptomların olması (kusma, karın ağrısı, uykululuk gibi) halinde derhal doktor aranmalıdır. Kişinin kendisini büyük ölçüde iyi hissetmemesi veya tedavi konusunda emin olmaması halinde de daima tıbbi yardım alınmalıdır.
Diyabetik ketoazidozun nedenleri nelerdir?
Farklı nedenlerden ötürü diyabetik ketoazidoz söz konusu olabilmektedir. Bu durumda hiç veya neredeyse hiç insülin kalmamıştır.
Diyabet tip 1: Ketoazidoz durumları, özellikle de tip 1 diyabette yüksek kan şekerinin uzun süre fark edilmeyerek giderilmemesi ve çok büyük bir insülin eksikliği oluşması durumunda ortaya çıkmaktadır.
Tip 1 diyabetin semptomları genellikle bilinmediğinden kendisini yeni gösterdiği durumlarda sıklıkla tehlikeli bir ketoazidoz yaşanmaktadır. Ancak aşağıdaki nedenlerden ötürü mevcut tip 1 diyabet durumunda da diyabetik ketoazidoz yaşanabilmektedir:
- Ağır enfeksiyonlar
- Akut kalp/dolaşım olayları
- Çok az insülin enjekte edilmiş veya insülin enjekte etmenin unutulmuş olması
- Teknik sorunlar nedeniyle büyük insülin eksikliği
Diyabet tip 2: Tip 2 diyabette diyabetik ketoazidoz nadiren görülmektedir. Olası sebepleri:
- Ağır enfeksiyonlar
- Metformin tedavisi ile ve metformin tedavisi olmadan büyük miktarda alkol tüketme
- Uzun süredir bulunan tip 2 diyabet durumunda büyük insülin eksikliği
İnsülin eksikliğinin nedeni örneğin insülin pompasındaki kateterin arızalı olması veya insülinin etkisiz olması olabilmektedir. Diğer nedenleri "Yüksek kan şekerinin nedenleri nelerdir?" bölümünde belirtilmiştir.
Diyabet acil durum kartı
Diyabet acil durum kartı, ciddi bir durumda yardıma gelen kişiye mevcut diyabet hastalığı ve alınan ilaçlar hakkında bilgi vermektedir.
6. Tip 2 diyabet durumunda hiperglisemik hiperosmolar sendrom (HHS)
Tip 2 diyabet bulunan kişilerde de insülin kalmadığında veya etkili olmadığında kan şekeri seviyesi büyük ölçüde yukarı fırlayabilmektedir. Ancak bu kişilerin pankreası genellikle hala en azından düşük miktarlarda insülin salgıladığından dolayı bu kişilerde ketoazidozdaki gibi büyük ölçüde bir keton oluşumu gerçekleşmemektedir. "HHS" kısaltması, hiperglisemik, hiperosmolar sendrom demektir.
Yine de bu metabolik denge bozukluğu çok tehlikelidir. Kişilerde kısmen 600 mg/dl (33,3 mmol/l) değeri veya hatta 1000 mg/dl (55,5 mmol/l) kaç şekeri değerlerine sahiptir. Ayrıca büyük ölçüde sıvı eksikliği göstermektedirler.
Hiperglisemik hiperosmolar sendrom, aşağıdaki durumlarda tetiklenebilmektedir:
- Enfeksiyonlar
- Akut kalp/dolaşım olayları
- Kusma
- Ağır ishaller
- Böbrek hastalıkları
- Büyük miktarlarda şeker içeren içecekler (örneğin meyve suları veya limonatalar)
- Diüretikler, belirli psikolojik ilaçlar ve glukokortikoidler gibi ilaçlar
Olağan belirtileri şunlardır:
- Yoğun susuzluk
- Sık idrar çıkarma
- Görme bozukluğu
- Baldır krampları
- Yorgunluk
- Çarpındı
- Düşük tansiyon
- Baş dönmesi
- Ani bitkinlik
- Kramp
Karşı önlemler alınmadığında hiperosmolar koma tehlikesi vardır. Özellikle tip 2 diyabetli yaşlı kişiler risk altındadır. Bu durumdan etkilenen kişiler şüphe halinde derhal 112 acil yardımı aramalıdırlar.
Diyabet durumunda düşük ve yüksek kan şekeri hakkında daha fazla bilgi
Kaynaklar:
American Diabetes Association: Diabetes & DKA (Ketoacidosis). (Letzter Abruf: 05.04.2023)
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Teilpublikation der Langfassung. 2. Auflage. Version 1. 2021
Deutsche Diabetes Gesellschaft: S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Häring, H.-U. et al. (2021): Diabetologie in Klinik und Praxis. 7. Auflage. Georg Thieme Verlag KG, ISBN: 9783132428911
Hien, P. et al. (2013): Diabetes Handbuch. 7. Auflage. Springer-Verlag, Heidelberg, ISBN: 978-3-642-34944-7
Kitabchi, A. E. et al.: Hyperglycemic Crises in Adult Patients With Diabetes. In: Diabetes Care, 2009, 32: 1335-1343
Beipackzettel: Ketostix® Teststreifen. Bayer HealthCare
Nyenwe, E. A. et al.: The evolution of diabetic ketoacidosis: An update of its etiology, pathogenesis and management. In: Metabolism, 2016, 65: 507-521
Güncelleme: 05.04.2023
