Ana içeriği göster

İnsülin tedavisi: hangi teknik araçlar mevcut?

Bilimsel destek: Prof. Dr. Andreas Fritsche, Prof. Dr. Barbara Ludwig, Andreas Vosseler M.A.

Düzenli olarak insülin enjekte edilmesi gereken, tip 1 veya tip 2 diyabetli kişilerin çoğu bunun için insülin kalemi veya insülin pompaları kullanmaktadır. Bunlar, büyük ölçüde klasik insülin şırıngalarının yerini almıştır.

İnsülin kalemleri, genellikle bir tükenmez kalem boyutunda olan kullanışlı enjeksiyon cihazlarıdır. Kalemlerin kanülleri çok kısa ve incedir. Böylelikle enjeksiyon, gündelik hayatta neredeyse acısız ve kolay bir şekilde gerçekleştirilebilir.

İnsülin pompaları, bir hortum üzerinden kateterle vücuda bağlanan cihazlardır. Kişinin kendi başına enjeksiyon uygulaması yerine bu cihazlar kullanılmakta ve bunlar insülinin daha esnek bir şekilde verilmesine olanak sağlamaktadır.

Tip 1 diyabet için çağdaş insülin tedavisi, hibrit kapalı devre sistem olarak adlandırılan sistemlerdir. Bu sistem, sürekli olarak dokudaki şekeri ölçen bir ölçüm cihazıyla (CGM) birlikte kullanılan bir insülin pompasıdır.

Kalemle insülin enjekte etmek: hangi modeller mevcut?

Piyasada çeşitli insülin kalemleri mevcuttur. Çoğu, tükenmez kaleme veya dolma kaleme benzer. İnsülin kalemiyle insülin enjekte etmek her zaman aynı temel prensibe göre çalışır. Bununla birlikte, bazı modellerin ek işlevleri vardır: Örneğin, iletilen insülin miktarı hakkında bilgi kaydedebilirler. Diğerleri, verileri akıllı telefona aktarabilir.

Yarı otomatik insülin kalemleri: İstenilen insülin ünitesi sayısı, bir dozaj çarkı üzerinde ayarlanabilir. Yan taraftaki sürgü ile tetiklendiğinde belirlenen miktarda insülin enjekte edilir.

Küçük kalem iğnesini kendi kendine deri altı yağ dokusuna sokmaktan çekinenler, tam otomatik insülin kalemi kullanabilirler. Bu modeller tetiklendiklerinde önce iğneyi dokuya geçirir ve ardından insülini kanül yoluyla iletir.

Kartuşun değiştirilemediği, önceden doldurulmuş insülin kalemleri vardır. İnsülin tükendiğinde, kalem çöpe atılır. Diğer kalemler, yeni insülin kartuşları ile yeniden doldurulabilir.

Bilmekte fayda var:

Diyabet ekibiniz (diyabet danışmanı, diyabetolog veya tedavi eden doktor), hangi kalemin sizin için en uygun olduğu hakkında sizi memnuniyetle bilgilendirecektir.
Eczanede de farklı modeller hakkında tavsiye alınabilir.

İnsülin pompaları

Bir insülin pompası, örn. pantolonun beline takılabilen küçük bir cihazdır. İnce bir hortum vasıtasıyla, ince çelik veya plastik bir kanüle bağlıdır. Kanül, genellikle karın bölgesinde doğrudan deri altına yerleştirilir. Pompa, insülini hortum aracılığıyla doğrudan deri altı yağ dokusuna iletebilir.

  • Giderek daha fazla sayıda tip 1 diyabet hastası, özellikle çocuklar ve gençler, insülin pompası kullanmaktadır.
  • İnsülin pompası tedavisinin daha yüksek olan maliyetleri, sağlık sigortası şirketleri tarafından önceden onaylanmalıdır.
  • İnsülin pompası tedavisi sıklıkla CSII olarak da kısaltılır (İngilizce: continuous subcutaneous insulin infusion, sürekli cilt altı insülin infüzyonu).

İnsülin pompaları: Kimin için uygundur?

İnsülin pompası kullanmak isteyen herkes, bunu tedavi eden doktoru ile görüşmelidir. Daha sonra doktorla birlikte, sağlık sigortasına başvuru yapılabilir. İnsülin pompasıyla tedavi, şırıngalar veya kalemlerle yapılan geleneksel insülin tedavisinden daha pahalıdır. Sağlık sigortası masrafları, yalnızca tıbbi bir gereklilik olması durumunda öder. İnsülin pompası tedavisi hemen hemen sadece tip 1 diyabet hastalarında kullanılmaktadır.

Şu durumlarda bir insülin pompasının kullanılması gerekir, örneğin,

  • temel bolus ilkesine dayalı geleneksel insülin tedavisi kan şekerini tatmin edici bir şekilde ayarlamada başarılı olmazsa.
  • sıkça kan şekeri dalgalanmaları ve hipoglisemisi (kan şekeri düşüklüğü) olan hastalarda.
  • günlük rutin çok düzensizse (örneğin vardiyalı çalışma).
  • çok az insüline ihtiyaç duyan çocuklarda (özellikle küçük çocuklar).
  • çocuk sahibi olma isteği varsa, hamilelikten önce veya hamilelik başlangıcında kan şekerini dengelemek için.
  • sabahın erken saatlerinde kan şekerinde belirgin artış olan hastalarda (Şafak Fenomeni).
  • kan şekeri düzeylerini diğer tedavi yöntemleriyle yeterince kontrol edemeyen tip 2 diyabetlilerde.

İnsülin Pompaları: Nasıl çalışır?

Pankreas gibi, insülin pompaları da gün boyunca küçük miktarlarda hızlı etkili insülin sağlar. Bu şekilde, bazal oran denilen temel insülin ihtiyacını karşılar. Yemek sırasında artan insülin ihtiyacını karşılamak için pompa aracılığıyla ayrı bolus dozları alınabilir. Bazal ihtiyaç, önceden programlanabilir. Bolus dozları otomatik olarak verilmez, ancak bir düğmeye basılarak tetiklenmelidir.

  • İnsülin pompası aracılığıyla sağlanan insülin desteği ile kullanıcılar günlük  rutinlerini daha esnek bir şekilde organize edebilirler. Spontane yapılan egzersiz sırasında insülin miktarını ayarlayabilir veya insülin gereksinimlerinizi uyku, düzensiz günlük rutin ve yemek yeme gibi diğer gündelik durumlar için daha esnek bir şekilde ayarlayabilirsiniz.
  • Çoğunlukla kan şekeri seviyesi, kısa etkili bolus dozları ile uzun etkili insülin kombinasyonu yerine bir insülin pompası ile daha iyi ayarlanabilir.
  • İnsülin pompası tedavisinde artık kalemle enjekte etmek yoktur, ancak insülin pompasında teknik bir arıza olması gibi özel durumlarda, kalemin kullanılması güvenli bir şekilde mümkün olmalıdır.

 

Yama pompalar: Hortumsuz alternatif

Yama pompaları, hortumsuz pompa sistemleridir. Küçük pompa, subkutan yağ dokusuna otomatik olarak bir kanül yerleştirilerek doğrudan cilde yapıştırılır. Yama pompası, bir uzaktan kumanda ile kontrol edilebilir. İnsülin kaynağı boşaldığında, pompa ancak en geç 3 gün sonra atılmalıdır. Bazılarının can sıkıcı bulduğu hortumun artık gerekli olmaması ve dolayısıyla takılma veya bükülme riskinin ortadan kalkması avantajdır.

 

İnsülin pompalarının olası riskleri

İnsülin pompası takmanın negatif yanları da vardır. Bazı insanlar, cihazı her zaman vücutlarında taşımayı can sıkıcı bulur. Ancak, örneğin banyo yaparken kısa bir süre için bağlantısı çıkarılabilir.

Kanülün delinme bölgesi iltihaplanabilir. Bu özellikle aynı kanül çok uzun süre takıldığında veya hijyen yetersiz olduğunda olur. Buna ek olarak kanül tıkanabilir ve farkında olunmadan cilt altı yağ dokusundan kayabilir. Zamanında fark edilmezse, hiperglisemiye (şeker fazlalığına) ve en kötü durumda tehlikeli ketoasidozlara, kanın aşırı asitlenmesine yol açabilir.

Hibrit kapalı devre sistemler

Hibrit kapalı devre sistemler, tip 1 diyabet için en çağdaş insülin tedavisidir. Bu tedavide insülin pompası sürekli glikoz ölçümü yapan bir sistemle (CGM sistem) birlikte kullanılır. Glikoz değeri, o sırada etki eden insülin ve diğer etkenleri esas alarak insülin pompası, dakika cinsinden tanımlı aralıklarla gerekli miktarda insülin verir. Böylelikle hibrit kapalı devre sistemler, insülin temel ihtiyacını (bazal oranı) tam ve otomatik olarak verebilmektedir. Fazla yüksek ve fazla düşük değerlere karşı ek olarak ayarlanabilen uyarı mesajları, tedaviye destek olur. Hastalar, kan şekeri aşırı yükselmeden veya düşmeden daha kararlı bir şekilde seyretmesi avantajına sahip olurlar.

Ancak hibrit kapalı devre sistemler henüz tam otomatik olarak çalışmamaktadır. Kullanıcıların yemeklerden önce ne kadar karbonhidrat tüketildiğini sisteme girmeleri gerekmektedir. Ancak daha ziyade protein açısından zengin, küçük atıştırmalıklar sistem tarafından otomatik olarak dengelenebilmektedir. Hareket ve spor için de daha yüksek hedef değerler belirlenebilir.

Almanya'da, belirli koşullarda yasal sağlık sigortaları tarafından mali destek sağlanabilen birçok hibrit kapalı devre sistem mevcuttur.

Birçok diyabet hastası gelecekte pankreasın görevini tamamen üstlenebilecek, otomatik pompa sistemleri geliştirilmesini ummaktadırlar. Bu cihazlar "yapay pankreas" olarak adlandırılmaktadır (kullanılan diğer terimler şunlardır: artifisiyel pankreas sistemi, artificial pancreas, kapalı devre sistemi).

Sürekli doku şekeri ölçümü (CGM sistemleri) hakkında daha fazlasını burada okuyabilirsiniz.

İnsülin pompaları: Eğitim programları

İnsülin pompası tedavisinin başlangıcında, kullanıcılar kapsamlı bir eğitim alırlar.

  • Birkaç gün süren yapılandırılmış eğitim programları vardır. Bu eğitim kursları aynı zamanda insüline ihtiyaç duyan tip 2 diyabet hastaları için de uygundur.
  • Ayakta veya yatarak yapılabilir - yani hastanede kalış sürecinin bir parçası olarak yapılabilirler.
  • Ayakta hasta eğitimi, hastaların olağan yaşam ritmini sürdürebilmesi ve bazal oranı gündelik yaşamda olanlara daha iyi adapte edebilmesi avantajını sunar.

Ancak, hastanede geceleri dahi güvenilir ölçümler yapmak mümkündür. Düzenli günlük rutinler ve evdeki günlük yaşama göre daha az rahatsız edici faktörler, bazal oranın ilk defa tespit edilmesini kolaylaştırır.

Kendin-yap-AID-Sistemi ne demek (Do-it-yourself AID-Systeme)?

DIY AID, “Do it yourself automated insulin delivery”nin İngilizce kısaltmasıdır ve çevrildiğinde “kendi kendine yapılan otomatik insülin pompası” anlamına gelir.

Diyabet hastaları için insülin temini gibi hassas süreçleri otomatik olarak kontrol eden cihazların onay süreçleri zaman alıcıdır. Bir ürün piyasaya çıkmadan önce çok sayıda güvenlik kontrolünden geçmelidir.

  • Ancak dünya çapında, kendi inisiyatifleriyle - ilgili üreticiden bağımsız olarak – “yapay pankreas” ile ilgili mevcut teknolojileri birleştiren ve bu “evde yapılan” kapalı devre cihazları kendi ihtiyaçları için kullanan, teknoloji meraklısı (“Looper” adı verilen) insanlar bulunmaktadır.
  • Ancak bu tür kendin-yap- sistemleri (Do-it-yourself-Systeme), onaylı tıbbi cihazlar değildir. Bunları kullanırken, kullanıcıların hem kendileri hem de tedavilerini üstlenen hekimler bir dizi yasal sorun ve belirsizlikle karşı karşıya kalır. Özellikle olası sistem arızalarında insanlar zarar gördüğünde.

Alman Diyabet Derneği (DDG), bu yasal sonuçlarla ilgilenen bir rapor hazırlatmıştır (Almanca link).

Kaynaklar:

Arbeitsgemeinschaft Diabetes & Technologie der Deutschen Diabetes Gesellschaft: https://www.diabetes-technologie.de (Letzter Abruf: 12.10.2022)
Bergenstal, R. M. et al.: Safety of a Hybrid Closed-Loop Insulin Delivery System in Patients With Type 1 Diabetes. In: JAMA, 2016, 316: 1407-1408
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: S3-Leitlinie Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Kindes- und Jugendalter. Langfassung. 2015
Heinemann, L.: Diabetes-Technologie: Stand der Dinge. In: Diabetologie, 2018, 13: 329-342
Heinemann, L. et al.: Glukosemessung und -kontrolle bei Patienten mit Typ-1- oder Typ-2-Diabetes. In: Diabetologie, 2018, 13: S97-S119
Sengbusch, S. et al.: AID-Systeme – Was können Sie heute schon, was dürfen wir erwarten? In: Kompendium Diabetes 2022, 2022: 38-44
Universitätsklinikum Tübingen, Medizinische Klinik IV: Schulungsmaterial der Diabetesambulanz
Güncelleme: 28.10.2022