Ana içeriği göster

Diyabet tip 2: Nedenleri ve oluşması

Bilimsel destek: Dr. Theresia Sarabhai

Tip 2 diyabet uzun süre içinde gelişir ve çoğunlukla herhangi bir hastalık emaresi göstermez. Tip 2 diyabette insülin hormonu, vücut hücrelerine git gide daha kötü etki eder. Buna ek olarak, pankreas daha az insülin üretir. Böylece daha az şeker (glukoz) vücut hücrelerine ulaşabilir ve kanda kalır.

Hangi nedenlerin niçin tip 2 diyabete yol açtığı, araştırmacılar tarafından yoğun bir şekilde araştırılmaktadır. Genetik yatkınlığın yanı sıra, özellikle obezite, hareketsizlik ve yanlış beslenme gibi sağlıksız bir yaşam tarzı önemli bir rol oynar.



1. Tip 2 diyabet riskini neler artırır?

Çeşitli faktörler, tip 2 diyabetin ortaya çıkmasını kolaylaştırır. Bu faktörler, yönlendirilebilen ve yönlendirilemeyen faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Yönlendirilemeyen faktörler arasında örneğin yaş ve genetik yatkınlık sayılabilir. Diğer taraftan, sağlıksız yaşam tarzı yönlendirilebilir bir faktördür.

Şu faktörler tip 2 diyabetin gelişmesini kolaylaştırır:

  • Ailede tip 2 diyabetin sık görünmesi
  • Yüksek yaş
  • Fazla kilo ve obezite (adipozite), özellikle karın bölgesinde
  • Yüksek tansiyon
  • Kandaki yağ değerlerinin yükselmesi (örneğin kolesterol)
  • Sağlıksız yaşam tarzı
    • Enerjiden zengin, liften fakir beslenme
    • Hareket eksikliği
    • Sigara içme
    • Alkol
  • Hamilelikte diyabet
  • Kan şekeri metabolizmasını olumsuz etkileyen ilaçlar (mesela kortizon)
  • Yağlı karaciğer hastalığı
  • Depresyon
  • Uyku apnesi sendromu (uyku sırasında solunum bozukluğu)
  • Diğer hormonal hastalıklar (mesela polikistik over sendromu)
  • Çevresel faktörler (örneğin hafa kirliliği ve gürültü)

 

Tip 2 diyabet kalıtsal mı?

Genetik yatkınlık, tip 2 diyabetin gelişmesinde önemli bir role sahiptir. Tip 2 diyabet yakın aile içinde görülen bireylerin, genetik yatkınlığı olmayan bireylere kıyasla hayatları boyunca tip 2 diyabet geliştirme riski daha yüksektir. Burada risk

  • ebeveynlerden birinde tip 2 diyabet varsa 1,7 kat
  • ebeveynlerden her ikisinde tip 2 diyabet hastalığı varsa neredeyse 3 kat daha fazladır.

Bununla beraber kalıtımsal olarak miras kalan tip 2 diyabetin kendisi değil, sadece bu hastalığa olan bir yatkınlıktır. Tip 2 diyabet genellikle ancak sağlıksız yaşam tarzı gibi başka risk faktörleri de mevcut olduğunda gelişir.

Tip 2 diyabetin genetik risk faktörleri hakkında daha fazla bilgiyi “Diyabeti öneme“ portalımızda bulabilirsiniz.

Tip 2 diyabette yaşam tarzının rolü nedir?

Genetik yatkınlığın yanı sıra genelde sağlıksız yaşam tarzı, tip 2 diyabetin gelişmesine ortam yaratır. Örneğin kaloriden zengin, liften fakir beslenme, hareketsiz yaşam, kilo fazlası – özellikle karın bölgesinde – ve sigara içme bunlardan bazılarıdır.

Tip 2 diyabet gelişme riski, aşırı kilo fazlası (obezite) olan kişilerde 3 katından fazla artış göstermektedir. Burada obezitenin biçimi ve süresi önemlidir. Tip 2 tanısı yeni konulan her 100 kişiden yaklaşık 80 (yüzde 80)’i aşırı kiloludur.

Obezite ve obezitenin niçin tip 2 diyabete yol açtığı hakkında daha fazla bilgi için burayı okuyabilirsiniz.

Bilmekte fayda var:

Vücut kitle endeksi (VKE) vücut ağırlığının boya oranını gösterir. Bu değeri şu şekilde hesaplayabilirsiniz:

VKE = Kilogram (kg) olarak vücut ağırlığı : Metrekare (m²) olarak boy

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre vücut kitle endeksi 18,5 ve 24,9 kg/m² arasında olan yetişkinler normal kilolu olarak kabul edilir. Vücut kitle endeksi 25 ile 29,9 kg/m² arasında olanlar ise fazla kilolu olarak değerlendirilir. Vücut kitle endeksi 30 kg/m²’nin üzerine çıktığında aşırı kilolu (obez) olarak sınıflandırılmaktadır.

Sigara içmek de tip 2 diyabetin gelişmesini kolaylaştırabilir. Sigaranın tip 2 diyabet riskini ne kadar artırdığı, günde kaç sigara içildiğine ve hangi süre boyunca içildiğine bağlıdır.

“Diyabeti önleme” portalımızda sigaranın kan şekeri değerlerini nasıl etkilediğine dair bilgi edinebilirsiniz.


2. Tip 2 diyabet riskimin yüksek olup olmadığını nasıl tespit edebilirim?

Almanya'da, bireylerin tip 2 diyabet için kişisel riskini değerlendirmek amacıyla kullanılan iki bilimsel olarak doğrulanmış ve kabul edilmiş anket bulunmaktadır.

Deutsche Diabetes-Risiko-Test® (Alman Diyabet Risk Testi), Alman Beslenme Araştırmaları Enstitüsü Potsdam-Rehbrücke (DIfE) ve Alman Diyabet Araştırmaları Merkezi (DZD) tarafından geliştirilmiştir. Kişisel bilgiler ışığında, 10 yıl içinde tip 2 diyabet hastalığına yakalanma riski belirlenmektedir. Deutsche Diabetes-Risiko-Test® (Alman Diyabet Risk Testi), sadece risk değerlendirmesi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda diyabet riskine olumlu etki eden faktörleri ve bireysel riski azaltma olasılıklarını da içeren bir genel bakış sunar.

Alman Diyabet Risk Testi’ne (Deutsche Diabetes-Risiko-Test®) buradan ulaşabilirsiniz (Almanca link).

 

Tip 2 diyabet riskini belirleme konusundaki başka bir test aracı olarak, DİYABET Sağlık Taraması (FINDRISK) kullanılabilir. Bu soru formu, Finlandiya’da geliştirilmiştir ve 9 dilde sunulmaktadır. Buradaki 8 sorunun ışığında, 10 yıl içinde tip 2 diyabet hastalığına yakalanma riski bireysel olarak belirlenir.

DİYABET Sağlık Taraması’na (FINDRISK) buradan ulaşabilirsiniz (Almanca link).


3. Tip 2 diyabet riskim yüksek ise ne yapmalıyım?

Tip 2 diyabet riski yüksek ise, yaşam tarzı değişikliği ile geleceğe yönelik önlem alınabilir: Sağlıklı ve dengeli beslenmenin yanı sıra düzenli hareket, tip 2 diyabetin gelişmesini genellikle önleyebilir veya geciktirebilir. Aynı zamanda, sağlıklı bir yaşam tarzı, vücut ağırlığını da etkileyerek, diyabet riskini azaltabilir.

“Diyabeti önleme” portalımızda sağlıklı bir yaşam tarzı için çok sayıda yardımcı bilgi ve pratik öneriler bulabilirsiniz.

Tip 2 diyabeti önlemeye yönelik güncel çalışmalar

Tip 2 diyabet için birçok risk faktörü artık bilinmektedir. Klinik çalışmalar aracılığıyla, tip 2 diyabetin gelişimini veya seyrini etkileyebilecek diğer faktörleri belirlemeye çalışılmaktadır. Bu faktörlerin tip 2 diyabet riskini nasıl artırıp azalttığına dair nedenler henüz tam olarak açıklığa kavuşmamıştır. Ayrıca, tip 2 diyabet riski yüksek olan tüm bireylerin belirli yaşam tarzı değişikliklerine aynı derecede iyi yanıt vermediği tespit edilmiştir.

Klinik çalışmaların amacı, tip 2 diyabeti önlemek ve bireysel koruyucu önlemler geliştirmektir.


4. Tip 2 diyabet nasıl oluşur?

Tip 2 diyabette insülin, vücut hücrelerine düzgün etki edemez. İnsülin, insan bedeninde hayati önem taşıyan bir hormondur. Bu hormon, pankreasın langerhans adacıklarındaki beta hücrelerinde oluşur. Pankreas üst karın bölgesinde, midenin arkasında yer almaktadır.

 

Yemekten sonra, pankreas, insülini kana salgılar. İnsülin, besinlerde bulunan şekerin (glukozun) örneğin karaciğer, kaslar veya yağ dokusu gibi çeşitli organların hücrelerine alınmasını sağlar. Şeker, vücut hücreleri için hayati önem taşıyan enerjiyi sağlar.

Tip 2 diyabette, şeker metabolizmasındaki 2 süreç bozulmuştur ve bu durum kan şekerinin yükselmesine neden olur:

  1. İnsülin, farklı organların hücrelerine artık zayıf veya yetersiz etki eder. Böylece şeker vücut hücrelerine ulaşamaz ve kanda kalır. Bu durum, insülin direnci olarak adlandırılır.
  2. Vücut hücreleri insüline zayıf tepki verdiğinden pankreas, kan şekerini düşürmek için git gide daha fazla insülin üretir. Bu aşırı çalışma, pankreastaki insülin üreten beta hücrelerinin zaman içinde yorulmasına yol açar. Artık yeterli insülin üretemezler ve kana daha az insülin salgılanır. İnsülin eksikliği oluşur.
    Uzmanlar, bu durumu "göreceli insülin eksikliği" olarak adlandırırlar, çünkü pankreas hala insülin üretmektedir. Ancak, üretilen insülin miktarı, insülin direncine sahip hücrelerin kandaki şekeri alması için yeterli değildir.

Prediyabet nedir?

Tip 2 diyabet, uzun süre içerisinde sinsi bir şekilde gelişir. İnsanlar hastalığa yakalanmadan önce genellikle uzun bir süre boyunca farkında olmadan tip 2 diyabetin öncüsü olan prediyabete sahip olabilirler. Prediyabeti olan kişilerde kan şekeri değerleri yükselmiştir. Ancak değerler henüz uzmanların diyabet olarak sınıflandıracağı kadar yüksek değildir. Bu durum “bozulmuş glukoz toleransı” veya “anormal açlık kan şekeri” olarak da tanımlanır.

Yükselen kan şekeri değerleri nedeniyle, prediyabeti olan kişilerin gelecekte tip 2 diyabet hastalığına yakalanma riski çok daha yüksektir. Prediyabeti olan kişiler, tip 2 diyabet hastalığının gelişmesini düzenli hareket, sağlıklı ve dengeli beslenme ve kilo kaybı ile genellikle önleyebilir.

“Diyabeti önleme” portalımızdan prediyabet hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

İnsülin direnci nedir?

Birçok kişide, tip 2 diyabet veya prediyabet hastalığına yakalanmadan çok önce insülin direnci görülür. İnsülin direncinde vücut hücreleri - öncelikle kaslar, karaciğer ve yağ dokuları - insülin hormonuna artık hassas tepki veremez. Bu nedenle insülin, şekeri etkili bir şekilde kandan vücut hücrelerine taşıyamaz.

İnsülin direncinin gelişiminde, ailede genetik yatkınlık önemli role sahiptir. Ancak, belirli yaşam alışkanlıkları da insülin direncinin oluşmasını kolaylaştırabilir. Hareketsiz bir yaşam, yüksek kalorili ve sağlıksız beslenme ve - özellikle karın bölgesinde - kilo fazlası bunlar için verilebilecek bazı örneklerdir.

İnsülin direncinin ortaya çıkması ile kan şekeri seviyelerinin yükselmesi arasında çoğunlukla birkaç yıllık veya on yıllık bir süre bulunur. Bu aşamada, şeker metabolizmasındaki belirli fonksiyonlarda başlangıçta çok hafif, genellikle fark edilmeyen değişiklikler meydana gelir.

Insülin direnci, tip 2 diyabet riskinin yanı sıra yüksek tansiyon, kalp-damar hastalıkları, lipid metabolizması bozuklukları ve obezite riskini de artırır. Bu semptomlar veya hastalıklar aynı anda mevcut olduğunda, uzmanlar buna "Metabolik Sendrom" adını verirler.

İnsülin direnci konusunda daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.

Kaynaklar:

American Diabetes Association: 2. Classification and Diagnosis of Diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes - 2023. In: Diabetes Care, 2023, 46: S19-S40
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Langfassung. Version 3.0. 2023
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. Langfassung. 1. Auflage. Version 4. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Bundesärztekammer et al.: Patientenleitlinie zur Nationalen Versorgungsleitlinie Therapie des Typ-2-Diabetes. 1. Auflage. Version 1. 2015
Deutsche Adipositas-Gesellschaft et al.: Interdisziplinäre Leitlinie der Qualität S3 zur „Prävention und Therapie der Adipositas“. Version 2.0. 2014 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Fritsche, A. et al.: Different Effects of Lifestyle Intervention in High- and Low-Risk Prediabetes: Results of the Randomized Controlled Prediabetes Lifestyle Intervention Study (PLIS). In: Diabetes, 2021, 70: 2785-2795
James, D. E. et al.: The aetiology and molecular landscape of insulin resistance. In: Nat Rev Mol Cell Biol, 2021, 22: 751-771
Landgraf, R. et al.: Therapie des Typ-2-Diabetes. In: Diabetologie, 2022, 17: S159-S204
Lean, M. E. J. et al.: Durability of a primary care-led weight-management intervention for remission of type 2 diabetes: 2-year results of the DiRECT open-label, cluster-randomised trial. In: Lancet Diabetes Endocrinol, 2019, 7: 344-355
Lindström, J. et al.: The diabetes risk score: a practical tool to predict type 2 diabetes risk. In: Diabetes Care, 2003, 26: 725-731
Maddatu, J. et al.: Smoking and the Risk of Type 2 Diabetes. In: Transl Res, 2017, 184: 101-107
Mühlenbruch, K. et al.: Update of the German Diabetes Risk Score and external validation in the German MONICA/KORA study. In: Diabetes Res Clin Pract, 2014, 104: 459-466
Paprott, R. et al.: Validation of the German Diabetes Risk Score among the general adult population: findings from the German Health Interview and Examination Surveys. In: BMJ Open Diabetes Res Care, 2016, 4: e000280
Sandforth, A. et al.: Mechanisms of weight loss-induced remission of prediabetes: A Post hoc Analysis of the Randomized Controlled Multicenter Prediabetes Lifestyle Intervention Study (PLIS). In: Lancet Diabetes Endocrinol, 2023, 11: 798-810
Schiborn, C. et al.: German Diabetes Risk Score for the Determination of the Individual Type 2 Diabetes Risk. In: Dtsch Arztebl Int, 2022, 119: 651-657
Schulze, M. B. et al.: An Accurate Risk Score Based on Anthropometric, Dietary, and Lifestyle Factors to Predict the Development of Type 2 Diabetes. In: Diabetes Care, 2007, 30: 510-515
Schuppenies, A. et al.: FINDRISK: Finde das Risiko! Entwicklung eines Fragebogens zur Einschätzung des Diabetesrisikos. In: Ernährungs-Umschau, 2006, 53: 386-389
Güncelleme: 28.12.2023