Ana içeriği göster

İnsülin direnci nedir?

Bilimsel destek: Dr. Theresia Sarabhai

İnsülin metabolizma için önemli bir hormondur. Pankreasın beta hücrelerinde üretilir ve kan dolaşımı yoluyla vücuda dağıtılır. Hormon vücut hücrelerine bağlanır ve oradan sinyaller veya "talimatlar" gönderir. Odak noktası kas hücreleri, yağ dokusu ve karaciğerdir. İnsülin direnci olan kişilerde vücut hücreleri, sağlıklı metabolizmaya sahip kişilere göre, insüline daha az duyarlıdır,. Bu kişilerde, insülin doğal etkilerini ancak sınırlı bir ölçüde geliştirebilir.

Diğer işlevlerinin yanı sıra, insülin, şekerin (glikozun) kandan vücut hücrelerine emilmesine aracılık eder. Böylece hormon, kan şekerini düşürerek kan şekeri seviyelerinin düzenlenmesine belirleyici bir katkı sağlar. Hücrelerin insüline yeterince duyarlı olmaması, yani insüline dirençli olması halinde, kandan vücut hücrelerine daha az şeker girer. Bunun yerine şeker kan dolaşımında kalır ve kandaki şekeri seviyesi yükselir. Bu, uzun vadede tip 2 diyabete dönüşebilir.

İnsülin direnci genellikle kalıtsaldır. Bununla birlikte, tip 2 diyabet genellikle egzersiz eksikliği, yanlış beslenme ve/veya abdominal obezitenin üzerine bir de hareketsiz bir yaşam tarzı eklendiğinde gelişir.

Bilmekte fayda var:

İnsülin direncini telafi etmek ve sağlıklı metabolizması olan kişilerdeki ile aynı insülin etkisini elde etmek için pankreas insülin üretimini arttırır. Ancak zamanla insülin üreten beta hücreleri yorulur ve tip 2 diyabet gelişir.



1. İnsülin direnci nasıl oluşur?

İnsülin direncine yol açan mekanizmalar henüz tam olarak aydınlatılamamıştır.

İnsülin hormonu vücuttaki hücrelere, örneğin kaslara, yağ dokusuna ve karaciğere bağlanır ve oradan talimatlarla sinyaller gönderir. Bir örnek, kan dolaşımından hücrelere şeker (glikoz) alımı için gönderilen sinyaldir. Enerji elde etmek için, hücrede şekere ihtiyaç vardır. Örneğin kas hücreleri, kas hareketlerini gerçekleştirebilmek için şekerden enerji sağlayıcı olarak yararlanır.

Bilmekte fayda var:

İnsülin direnci durumunda hücreler insülin sinyallerine kısmen tepki verir veya hiç tepki vermez. Vücutta spesifik olarak hangi mekanizmaların insülin direncini tetiklediği halen araştırılmaktadır.


2. İnsülin direnci riskini neler arttırır?

İnsülin direnci kalıtsal olabilir. Birinci derece akrabalarda (ebeveyn veya kardeşlerde) tip 2 diyabet bulunması halinde, insüline dirençli olma olasılığı özellikle yüksektir. Bununla birlikte, insülin direncinin ilerlemesi ve tip 2 diyabetin gelişmesi için, başka yaşam tarzı faktörlerinin de mevcut olması gerekir.

İnsülin direncine önemli ölçüde katkıda bulunan yaygın risk faktörleri şunlardır:

  • Obezite: Özellikle karın bölgesindeki yağ hücreleri insülin direncini artıran haberci maddeler salgılar. Temel bir kural: Ne kadar fazla karın yağı varsa, insülin hormonu o kadar az etkili olabilir.
  • Hareket eksikliği: Çok az fiziksel aktivite obeziteyi teşvik eder. Ayrıca kas çalışmasının olmaması da insülin etkisinin zayıflamasına doğrudan katkıda bulunur.
  • Yanlış beslenme: Çok fazla sağlıksız yağ, çok fazla kalori ve çok az lif, obeziteyi, insülin direncini ve yüksek kan şekeri seviyelerini teşvik eder.

Stres, enfeksiyonlar, glukokortikoidler gibi belli ilaçlar ve Sigara da vücut hücrelerinin insülin duyarlılığı üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Ancak, etki daha azdır ve kısmen geçicidir.

Bilmekte fayda var:

Ailelerinde tip 2 diyabet bulunan kişilerin insüline dirençli olma olasılığı, tip 2 diyabetli yakın akrabası olmayan kişilere göre yaklaşık iki kat daha fazladır. Bununla birlikte, insülin direnci kalıtsal bir yatkınlık olmaksızın da edinilebilir.


3. İnsülin direnci kendini nasıl gösterir ve nasıl teşhis edilir?

İnsülin direncinin kendisi hiçbir belirtiye neden olmaz ve bu nedenle genellikle uzun süre fark edilmez. Zayıflamış ensülin duyarlılığı, genellikle ancak meydana gelen hasar sonuçta ortaya çıktığında veya yüksek kan şekeri seviyeleri tekrar tekrar tespit edildiğinde fark edilir hale gelir. İnsülin direncinin yüksek kan şekeri seviyelerine dönüşmesi yıllar veya on yıllar alabilir. Etkilenen insanlar genellikle bu süre zarfında şeker metabolizmalarının değiştiğini fark etmezler.

İnsülin direncini gösterebilecek bazı belirtiler vardır. Ancak bunlar, insülin direncinin her zaman mevcut olduğu anlamına gelmez. Bu belirtiler arasında:

Yukarıdaki belirtilerden ne kadar çoğu mevcutsa, insülin direncinin mevcut olma olasılığı o kadar yüksektir.

İnsülin direncini belirlemenin basit bir yöntemi HOMA indeksini (HOMA = homeostasis model assessment / homeostasis model değerlendirmesi) hesaplamaktır. İnsülin ve glikozun açlık kan seviyeleri (mmol/l biriminde) matematiksel bir denkleme yerleştirilerek hesaplama yapılır. HOMA indeksinin belirli bir değerin üzerinde olması halinde, insülin direnci olasıdır. HOMA indeksi, özellikle insülin direncini erken ve orta aşamalarında tespit etmek için uygundur. Pankreastaki insülin üreten hücrelerin zaten yorulmuş olması halinde, HOMA indeksinin artık insülin direnci için herhangi bir tahmin değeri yoktur.

Kandaki yüksek bozulmamış proinsülin seviyesi de insülin direncine işaret eder. Proinsülin, insülinin bir öncüsüdür. Normal şartlar altında proinsülin tamamen insüline dönüştürülür, böylece kanda sadece eser miktarda proinsülin saptanabilir. İnsülin direnci durumunda pankreas insülin üretimini arttırırsa, proinsülinin sadece eksik bir şekilde insüline dönüşmesi ve kanda giderek daha fazla bulunması mümkündür.

İnsülin etkisinin kesin olarak belirlenmesi çok karmaşıktır ve yalnızca uzmanlaşmış diyabet merkezlerinde - ve genellikle yalnızca çalışmaların bir parçası olarak - gerçekleştirilir. Bunun için Kenetleme tekniği (clamp tekniği) kullanılır. Burada belirli bir miktarda insülin ve değişken miktarlarda glikoz, normal kan şekeri seviyelerine ulaşılana kadar bir erişim noktası aracılığıyla doğrudan bir toplardamara verilir. Sabit bir insülin dozu ile ne kadar fazla glikoz verilebiliyorsa, insülin etkisi o kadar iyi ve insülin direnci o kadar düşük olur.


4. İnsülin direnci nasıl önlenebilir?

Belirli yaşam tarzı alışkanlıkları insülin direncini teşvik eder. İyi haber: Kişilerin yaşam tarzlarında yaptıkları ters yöndeki değişiklikler, vücut hücrelerinin insülin duyarlılığını iyileştirmeye yardımcı olabilir. Böylece insülin direnci önlenebilir veya mevcut insülin direnci düşürülebilir. Etkili önlemler, düzenli fiziksel egzersiz, obezite durumunda kilo verme (özellikle çok fazla karın yağınız varsa) ve beslenme alışkanlıklarında yapılacak uyarlamalar olarak sıralanabilir.


5. İnsülin direnci ne gibi sağlık riskleri oluşturur?

İnsülin direnci genellikle yüksek tansiyon, yağ metabolizma bozukluğu (dislipidemi), obezite ve yüksek kan şekeri seviyeleri ile birlikte görünür – burada uzmanlar bir metabolik sendromdan bahseder.

İnsülin direnci sadece tip 2 diyabetin önemli bir nedeni değildir. Vücut hücrelerinin insülin hormonuna verdiği tepkinin azalması, yüksek tansiyona zemin hazırlayabilir ve kan damarlarının zamanından önce hasar görmesine neden olabilir. Olası uzun vadeli sonuçları damar hastalıkları, sinirlerin ve, böbreklerin hasar görmesi, kalp krizi ve felçtir. İnsülin direncini erken bir aşamada tanımak ve karşı koymak çok daha önemlidir.


6. İnsülin direnci neden tip 2 diyabete yol açabilir?

İnsülin direnci, tip 2 diyabetin ana nedenlerinden biridir. Tip 2 diyabet teşhisi konmadan genellikle yıllar hatta on yıllardan beri mevcuttur.

İnsülin direnci durumunda, vücut hücrelerinin insülin hormonunun sinyallerine verdiği tepki azalır. Pankreas buna insülin üretimini artırarak yanıt verir. Bu sayede azalan insülin etkisi belli bir süre için telafi edilebilir. Bununla birlikte, vücut, sağlıklı metabolizması olan kişilerle karşılaştırılabilir bir etki elde etmek için giderek daha fazla insüline ihtiyaç duyar. Bir noktada pankreas kapasite sınırına ulaşır ve artık yeterli insülin üretemez.

İnsülinin etkisi azalırsa veya pankreas tarafından daha az insülin üretilirse buna rölatif insülin eksikliği denir. Bunun bir sonucu, bir enerji sağlayıcı olarak orada bulunmaları için, (örneğin yiyeceklerden) hücrelere daha az şekerin aktarılmasıdır. Bunun yerine şeker (glikoz) kanda kalır ve kan şekeri seviyesi yükselir. Başlangıçta, kan şekeri seviyesi sadece yemekten sonra, daha sonra kalıcı olarak yükselir: Bu da tip 2 diyabet tanısı konabilir.


7. İnsülin direnci nasıl tedavi edilebilir ve tedavi edilebilir mi?

İnsülin direnci, uygun yaşam tarzı değişiklikleri yapılarak kolayca etkilenebilir. Düzenli fiziksel aktiviteobezite durumunda kilo verme (özellikle karın bölgesinde) ve hedefe yönelik beslenme danışmanlığı insülin direncini önemli ölçüde azaltmaya ve tip 2 diyabeti önlemeye yardımcı olabilir.

Bilmekte fayda var:

İskelet kasları, kandan hücrelere şeker emiliminin yüzde 80'inden fazlasından sorumludur. Düzenli fiziksel egzersiz kas hücrelerinin insüline duyarlılığını arttırır. Böylece, kan dolaşımından kas hücrelerine daha fazla şekerin (glikozun) emilmesi sağlanır ve kan şekeri seviyesi düşer.

Kaynaklar:

Adeva-Andany, M. M. et al.: Insulin resistance is a cardiovascular risk factor in humans. In: Diabetes Metab Syndr, 2019, 13: 1449-1455
American Diabetes Association: Understanding Insulin Resistance (Letzter Abruf: 02.03.2022)
da Silva Rosa, S. C. et al.: Mechanisms of muscle insulin resistance and the cross-talk with liver and adipose tissue. In: Physiol Rep, 2020, 8: e14607
Internationale Diabetes Föderation: IDF consensus worldwide definition of the metabolic syndrome. 2006 (Letzter Abruf: 02.03.2022)
James, D. E. et al.: The aetiology and molecular landscape of insulin resistance. In: Nat Rev Mol Cell Biol, 2021, 22: 751-771
Kahn, S. E. et al.: Mechanisms linking obesity to insulin resistance and type 2 diabetes. In: Nature, 2006, 444: 840-846
Malin, S. K. et al.: Fasting hyperglycaemia blunts the reversal of impaired glucose tolerance after exercise training in obese older adults. In: Diabetes Obes Metab, 2012, 14: 835-841
Mastrototaro, L. et al.: Insulin resistance and insulin sensitizing agents. In: Metabolism, 2021, 125: 154892
Matthews, D. R. et al.: Homeostasis Model Assessment: Insulin resistance and β cell function from fasting plasma glucose and insulin concentrations in man. In: Diabetologia, 1985, 28: 412-419
Park, S. Y. et al.: Assessment of Insulin Secretion and Insulin Resistance in Human. In: Diabetes Metab J, 2021, 45: 641-654
Petersen, M. C. et al.: Mechanisms of Insulin Action and Insulin Resistance. In: Physiol Rev, 2018, 98: 2133-2223
Stern, S. E. et al.: Identification of Individuals With Insulin Resistance Using Routine Clinical Measurements. In: Diabetes, 2005, 54: 333-339
Whillier, S.: Exercise and Insulin Resistance. In: Adv Exp Med Biol, 2020, 1228: 137-150
Güncelleme: 02.03.2022