Ana içeriği göster

Yaşlılıkta Diyabet

Bilimsel destek: PD Dr. Sandra Hummel, Prof. Dr. Michael Hummel

Genel olarak, tip 1 veya tip 2 diyabetli yaşlı insanlar genç insanlardan farklı bir tedaviye ihtiyaç duymazlar. Ancak diyabet tedavisi, yaşlılıkta değişen ihtiyaçlara ve olası kısıtlamalara uygun şekilde uyarlanmalıdır. 

Diyabet hastası yaşlılarda hipogliseminin önlenmesi büyük önem taşır. Bu nedenle, kan şekeri ayarlanırken hedeflenen değerler yaşlılarda biraz daha yüksektir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgiyi ve ilaçları ayarlarken ve diyabet bakımı yaparken nelerin önemli olduğunu bu makalede okuyabilirsiniz. 

Daha genç bir adam tarafından itilen, tekerlekli sandalyede, yaşı ilerlemiş bir adam.
© Photographee.eu / Adobe Stock

1. Hipoglisemiden kaçınmak: Yaşlılarda özellikle önemlidir

Yaşlılarda hipoglisemi özellikle tehlikeli olabilir. Birincisi, düşme riskini artırır. Ayrıca, sık oluşan düşük kan şekerinin (hipoglisemi) demans gelişimini teşvik ettiğine ve hafıza ve motor beceriler üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olduğuna dair işaretler de vardır. Bunun yanında, kalp ritim bozuklukları ve kalp krizi gibi kalp-damar hastalıklarına yatkınlık artar. 

Bu nedenle, yaşlılıkta diyabet tedavisinin odak noktalarından biri hipoglisemiden kaçınmaktır. Bu durum, yaşlılıkta daha sık görülür. Nedeni, diyabet süresi uzadıkça düşük şeker seviyeleri için algı eşiğinin düşmesi ve yaşlılıkta vücudun kan şekerini artıran karşı reaksiyonlarının gecikmeli olarak devreye girmesidir. 

Bilmekte fayda var:

Hipoglisemiden kaçınmak, yaşlılarda özellikle önemlidir. Gün içinde kan şekeri değeri mümkünse hiçbir zaman 90 mg/dl’nin (5 mmol/l) altına inmemelidir. 

2. Yaşlılıkta hedeflenen kan şekeri değerleri

Kan şekeri kontrolü için hedefler yaşla birlikte değişebilir. Çoğu durumda, genç insanlar için önerilen değerlerden biraz daha yüksek değerler tavsiye edilir. Çünkü tehlikeli hipoglisemiden kaçınmak yaşlılarda çok önemlidir.  

Kan şekeri hedef değerleri öncelikle hastanın bireysel durumuna ve koşullarına bağlıdır: 

  • Başka herhangi bir önemli kısıtlaması olmayan diyabetli yaşlı insanlar için yüzde 6,5 ila 7,5 (47,5 ila 58,5 mmol/mol) arasında nispeten katı bir HbA1c değeri ve 100 ila 125 mg/dl (5,6 ila 6,9 mmol/l) arasında bir açlık kan şekeri değeri faydalı olabilir. 
  • Yüzde 8,0'a kadar olan HbA1c değerleri genellikle daha fazla kısıtlaması olan ancak henüz bakıma muhtaç olmayan çok yaşlı kişilerde hedeflenmektedir. Öğünlerden önceki kan şekeri değeri 100 ve 150 mg/dl (5,6 mmol/l ilâ 8,3 mmol/l) arasında olmalıdır.  
  • Bakıma ihtiyaç duyulması veya aynı anda birden fazla hastalığın varlığı durumunda, hipoglisemiden kaçınmak için HbA1c değerleri yüzde 8,5'in (69,4 mmol/mol) üzerinde ve açlık kan şekeri değerinin 110 veya 180 mg/dl'ye (6,1 ila 10 mmol/l) kadar çıkması önerilebilir. 

Bilmekte fayda var:

 “Yaşlılıkta diyabet”, “yaşlılık diyabetinden” biraz farklıdır.  “Yaşlılık diyabeti”, eskiden yalnızca 40 yaş üstü kişilerde tespit edilen tip 2 diyabet için geçmişte kullanılan bir kavramdı. Ancak günümüzde ergenler ve çocuklar da dahil olmak üzere daha genç insanlarda giderek artan oranda tip 2 diyabet gelişmektedir. Hareketsizlik ve fazla kilo bunun en önemli nedenleridir.  

3. İlaçların yaşa göre ayarlanması

Tip 2 diyabette hipoglisemiyi önlemek için, tıp uzmanları gerektiğinde tedaviye kan şekerini düşüren oral ilaçların kullanımını dahil edebilir. Burada, hipoglisemi riskinin mümkün mertebe düşük olduğu ilaçlar tercih edilmelidir.  

Sülfonilüre grubundan kan şekeri düşürücü ilaçların, hipoglisemi riskini artırmaları nedeniyle diyabetli yaşlılar için daha az uygun olduğu düşünülmektedir. Birden fazla kan şekeri düşürücü ilacın kombine edildiği tedavilerde yaşlılarda yan etkiler daha sık görülebilir, bu da dikkate alınmalıdır. 

Genellikle yaşlılarda tip 2 diyabetin ilaçla tedavisi için Metformin reçete edilmektedir. Ancak, böbrek performansında azalma (glomerüler filtrasyon kapasitesi dakikada 30 mililitreden az) veya böbrek fonksiyonlarında bozulma olması beklenen durumlarda Metformin kesilmelidir. Bu, örneğin ateşli enfeksiyonlarda veya genel anestezi ile yapılan bir ameliyatta söz konusudur.  

Cerrahi müdahalelerden önce ve genellikle hastanede kaldıkları süre boyunca, diyabetli kişiler her zaman oradaki personele halihazırda aldıkları ilaçları bildirmelidir. 

4. Uygun insülin tedavisini bulmak

Diyabet formu olarak tip 1 diyabet genellikle insülin ile tedavi edilir. Tip 2 diyabette de başlangıçta bazen insülin tedavisi gerekli olabilir. Haplar kan şekerini kontrol etmede artık yeterli olmadığında bu yola başvurulur.  

Hangi insülin tedavisinin uygun olduğu, diğer unsurların yanı sıra, hastanın isteklerine ve bireysel olanak ve becerilerine bağlıdır. 

Yoğunlaştırılmış insülin tedavisi, örn. gündelik yaşamın ve yeme davranışının büyük ölçüde özgür olmasını sağlar. Bununla birlikte, hastanın kişisel sorumlulukları ile ilgili beklentileri de artırır: Yiyeceklerin içindeki karbonhidrat miktarını bağımsız olarak değerlendirmeyi ve uzun etkili ve kısa etkili olarak bölünmüş doğru miktarda insülini enjekte etmeyi öğrenmeleri gerekir. Geleneksel insülin tedavisinin kullanımı ise daha kolaydır, ancak daha az özgürlük sunar. 

Yoğunlaştırılmış insülin tedavisi kapsamında yıllarca enjeksiyon yapmış tip 1 veya tip 2 diyabetli kişilerde bile, yaşlılıkta zihinsel yetenekler azaldığında veya başka kısıtlamalar oluştuğunda daha farklı bir insülin tedavisi şemasına geçmek mantıklı olabilir. 

İnsülin tedavisi hakkında daha fazla bilgiyi buradan okuyabilirsiniz! 

 

Diyabet ekipmanlarını seçerken de yaşlı kişilerin yardım alması önerilir. Örneğin insülin pompalarına ek olarak, kullanımı çok kolay olan ve insülini vermek için sadece düğmeye hafifçe basmayı gerektiren bir dizi farklı insülin kalemi bulunmaktadır. Kan şekerinin ölçümü için de birçok farklı yöntem mevcuttur. Bu konuda daha fazla bilgiyi aşağıda bulabilirsiniz. 

Bilmekte fayda var:

Yaşlılıkta insüline geçen tip 2 diyabet hastaları, bir eğitimin parçası olarak insülin kaleminin nasıl kullanılacağını kesinlikle öğrenmelidir.  

Alman Diyabet Derneği tarafından onaylanan “Formda Kalma ve Diyabetle Yaşlanma” kursu (Fit bleiben und älter werden mit Diabetes), özellikle insülin enjekte eden tip 2 diyabetli yaşlı kişilere yöneliktir.  

“DiaLife - Diyabetle birlikte yaşamak” ile diyabetli kişilerin yakınları için de bir eğitim programı mevcuttur.  

Hem hastalar, hem de bakıcılar için diyabet eğitiminin masrafları genellikle sağlık sigortası şirketleri tarafından karşılanır. Eğer ilgileniyorsanız, diyabet danışmanınıza bu konuda danışın.  

5. Tansiyon ve kan lipidleri kontrol altında

Yeterli bir kan şekeri kontrolünün yanı sıra, ikincil hastalıklardan kaçınmak için tansiyon ve kan lipidlerinin de iyi değerleri olması önemlidir.  

Yüksek tansiyon, yaşlılıkta sık eşlik eden bir hastalıktır. Yüksek tansiyon, tıpkı yüksek kan şekeri seviyeleri gibi kalp-damar hastalıkları riskini artırdığından, diyabetli yaşlılarda, yüksek tansiyon seviyelerinin düşürülmesi önemli bir tedbirdir. Hangi değerlerin uygun olduğu yine her bir hastanın bireysel durumuna bağlıdır. 

Aynısı, aşırı yüksek kan lipid seviyeleri için geçerlidir. Özellikle damarda yüksek oranda LDL kolesterolü, kardiyovasküler hasar riskini artırır. Bu nedenle, gerekiyorsa ilaçların da kullanıldığı iyi bir ayarlama, diyabetli yaşlılarda tedavinin önemli bir hedefidir. Başka ciddi risk faktörlerinin yokluğunda, 100 mg/dl'den (2,5 mmol/l) daha düşük bir LDL kolesterol seviyesi önerilmektedir. Kalp ve kan damarları için riski artıran diyabetik böbrek hasarı gibi hastalıklar da mevcutsa, 70 mg/dl'nin (1,8 mmol/l) altında bir değer veya LDL kolesterolün en az yüzde 50 düşürülmesi arzu edilir. 

Bilmekte fayda var:

Ayarlanmış (sağlıklı) bir yaşam tarzı ve yüksek kan şekeri seviyelerinin, yüksek kan basıncının ve olumsuz kan lipitlerinin tutarlı bir şekilde tedavi edilmesiyle, tip 2 diyabetli kişiler artık neredeyse normal bir yaşam beklentisine sahip olabilirler.  

Tip 1 diyabette de, uzun vadede iyi bir kan şekeri kontrolü sağlandığı takdirde yaşam beklentisi son yıllarda önemli ölçüde iyileşmiştir. 

6. Çoklu ilaç alımı sorunu: Aynı anda birkaç ilaç

Yüksek tansiyon için bir hap, tiroid için bir tane ve üstüne de kan şekerini düşüren bir ilaç: Yaşlılıkta birçok kişi, her birinin kendi ilacıyla tedavi edildiği aynı anda birden fazla hastalıktan mustariptirler. Bu da, kısa süre içinde hastaların aynı anda 6 veya daha fazla ilaç almalarına yol açar. Bu durum, “multimedikasyon” olarak adlandırılır.  

Uzmanlar bu tür çoklu ilaç kullanımına giderek daha eleştirel bakmaktadır. Birden fazla ilaç alındığında baş dönmesi, mide bulantısı veya uyuşukluk gibi istenmeyen yan etkilerin görülme olasılığı artar. Buna ek olarak, hastalar genellikle tüm bu ilaçların olduğu tedaviye uymakta zorlanırlar. Diyabet durumunda, hipoglisemi riski de artmaktadır. 

Aynı anda birden fazla ilaç alması gereken kişiler için şu tavsiyeler verilir: 

  • İlaç karışımları nedeniyle istenmeyen yan etkiler yaşadığından şüphelenen kişi, ilacı kendi başına bırakmamalıdır.Bu şüphenizi doktorunuzla konuşun. Geçen süre zarfında bir ilaçtan vazgeçilebilir veya daha iyi tolere edilen bir alternatif olabilir. 
  • Çoklu ilaç tedavisinden kaçınmak için en iyisi, tüm reçeteli ilaçları takip edecek, güven duyulan bir doktor tespit edilmelidir. 
  • Ek olarak, sağlık personeli düzenli aralıklarla tüm ilaçların gerçekten gerekli olup olmadığını kontrol etmelidir. 
  • Hastaların ayrıca bir doktor yardımıyla kendilerine bir ilaç planı hazırlatmaları da yardımcı olur. Bu planda, güncel alınan ilaçlar sıralanmıştır. Bu listeyi, size yeni bir ilaç reçete etmek isteyen başka bir doktora gösterebilir ve hastaneye yatarken yanınızda götürebilirsiniz. İlaç planı için örneğin ücretsiz şablonumuzu kullanabilirsiniz. 

7. Bakıma muhtaç kişi ve diyabet

İyi bir diyabet kontrolü, bakıma muhtaç insanlarda genellikle bir kolay değildir. Odak noktası çoğunlukla hipoglisemiden ve diyabetik ayak sendromu gibi uzun vadeli diyabetik sonuçlardan kaçınmaktır. 

Diyabetin ciddiyetine bağlı olarak, bakım veren hasta yakınlarının genellikle hastalık hakkında yüksek düzeyde bilgi sahibi olmaları gerekir. Bakıcılar veya bakımı yapan aile mensupları, tedavinin bir bölümünü üstlenirlerse, uygun şekilde eğitilmeleri önemlidir. Alman Diyabet Derneği, “Uzun süreli bakım için diyabet bakım hemşiresi DDG” (Diabetes-Pflegefachkraft DDG für die Langzeitpflege) geliştirme eğitimini ve “Diyabet bakımı DDG temel yeterlilik” eğitimini (Basisqualifikation Diabetes Pflege DDG) sunmaktadır. Bir huzurevine taşınırken, kişinin akrabaları, uygun şekilde eğitilmiş personelin mevcut olup olmadığını araştırmalıdır. 

Ayrıca, tedaviyi yürüten doktor ve bakıma dâhil olanların birbirleriyle iletişim halinde olmaları da önemlidir. Bu şekilde, her iki taraf da hasta için mevcut tedavi önlemlerinin olası risklerini daha iyi değerlendirebilir ve gerekirse tedaviyi ayarlayabilir. 

 

Bakıma muhtaç diyabetli hastalarda ayrıca şuna da dikkat edilmelidir: 

Beslenme 

Özellikle diyabet söz konusu olduğunda, çok az yemek yiyen ve bu nedenle çok az besin alan kişilerde ileri yaşlarda yetersiz beslenme ortaya çıkabilir. Dengeli bir beslenme planı önemlidir. Gerekiyorsa tedaviyi yürüten doktor ile birlikte bir beslenme planı hazırlanmalıdır. 

Cilt ve ayak bakımı 

Diyabetli kişilerde cilt hasarı ve cilt hastalıkları riski daha yüksektir. Bu nedenle, iyi bir cilt bakımı önemlidir. Diyabetin yaygın bir komplikasyonu diyabetik ayak olduğundan, bakım veren kişiler her gün hastanın ayaklarına bakmalı, cilt değişikliklerini kontrol etmeli ve duyusal rahatsızlıklar ve ağrı hakkında sorular sormalıdır. Buna ek olarak, nasırları almak ve tırnakları kesmek için medikal pedikürcü ile anlaşılması mantıklı olacaktır. Bunun için gerekli giderler, sağlık sigortası tarafından karşılanır. 

Ağız sağlığı 

Diyabet, enfeksiyon riskinde artış ve sıklıkla şiddetli diş eti hastalıkları ile ilişkilidir. Bu nedenle ağız sağlığına özen gösterilmelidir.  

Düşme tehlikesi 

Sınırlı denge, azalan görme yeteneği ve azalan tepki verme becerisi - özellikle hipoglisemi durumlarında - yaşlılıkta düşme riskini artırır. Bu sebeple düşmelerin önlenmesi çok önemlidir. Takılma riski yaratan noktalar (örneğin kaygan halılar vb.) ortadan kaldırılmalıdır. Hasta ayrıca uygun ayakkabılar, gerektiğinde uygun bir gözlük ve yine gerekiyorsa bir yürüteç kullanmalıdır.    

 

Diyabet için bakım derecesine başvurma 

Diyabet nedeniyle bakıma ihtiyaç duyulması halinde bakım derecesi için başvurulabilir. Bakım değerlendirmesinde diyabetin yanı sıra yaş, hareket kabiliyeti, bilişsel beceriler, öz bakım ve ek hastalıkların veya diyabetle ilişkili ikincil hastalıkların ciddiyeti de değerlendirilir. 

Bakım değerlendirmesi, yasal sağlık sigortasının tıbbi servisi tarafından gerçekleştirilir. Özel sigortalı kişilerde bu görevi “Medicproof” hizmet sağlayıcısı üstlenir. Bakım değerlendirmesinin sonucu, sağlık sigortası şirketi tarafından diyabet için bakım derecesini kabul etmek veya reddetmek için kullanılır. Kabul edilmesi halinde, bakım derecesi seviyesine bağlı olarak aşağıdaki yardımlar talep edilebilir: 

  • Bakım parası (örneğin, akrabalar veya arkadaşlar tarafından sağlanan bakım) 
  • Ayni bakım yardımları (örn. ayakta bakım hizmeti) 
  • Tam yatılı bakım (örneğin, bir bakım evinde konaklama) 

Evde, gündüz bakım evinde ya da uzun süreli yatarak tedavi gören her diyabet hastası için kişiselleştirilmiş bir bakım planı hazırlanmalıdır. Burada, gerekli bakım önlemleri ve terapiler ayrıntılı olarak açıklanmıştır.  

8. Diyabet tedavisinde kullanılan araçlar

Çeşitli küçük yardımlar, diyabetli yaşlı insanlar için gündelik hayatı kolaylaştırabilir. Bunlar örneğin: 

  • Büyük ekranlı veya ses işlevli, kan şekeri ölçüm cihazı. 
  • Değerleri otomatik kaydeden ölçüm cihazları. 
  • Kolda veya karında bulunan bir sensör aracılığıyla sürekli olarak doku glukoz değerini ölçen ve yüksek veya düşük değerlerde alarm veren sürekli doku şekerini izlemeye yönelik sistemler (CGM sistemleri). 
  • Kullanımı kolay insülin kalemleri veya insülin pompaları. 
  • Kaydırmaz tabanlı çoraplar düşmelere karşı koruma sağlar. Kalça koruyucu pantolonlar, yaralanmaları önlemeye yardımcı olabilir. 
  • İlaç veya insülin almanızı hatırlatan bir saat veya cep telefonu uygulaması. 
  • İlaç dozaj kutusu. 

Kaynaklar:

Deutsche Diabetes Gesellschaft: S2k-Leitlinie Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Alter. Langfassung. 2. Auflage. 2018
ElSayed, N. A. et al.: 13. Older Adults: Standards of Care in Diabetes-2023. In: Diabetes Care, 2023, 46: S216-S229
Grundke, S.: Pflegeplanung bei Diabetes mellitus im Alter. In: ProCare, 2022, 27: 22-25
Huber, J. et al.: Geriatric aspects for the management of diabetes mellitus (Update 2023). In: Wien Klin Wochenschr, 2023, 135: 307-318
Karter, J. A. et al.: Development and Validation of the Life Expectancy Estimator for Older Adults with Diabetes (LEAD): the Diabetes and Aging Study. In: J Gen Intern Med, 2023, 38: 2860-2869
Rawshani, A. et al.: Risk Factors, Mortality, and Cardiovascular Outcomes in Patients with Type 2 Diabetes. In: N Engl J Med, 2018, 379: 633-644
Ruiz, P. L. D., et al.: Mortality trends in type 1 diabetes: a multicountry analysis of six population-based cohorts. In: Diabetologia, 2022, 65: 964-972
Sinclair, A. et al.: Diabetes mellitus in older people: position statement on behalf of the International Association of Gerontology and Geriatrics (IAGG), the European Diabetes Working Party for Older People (EDWPOP), and the International Task Force of Experts in Diabetes. In: J Am Med Dir Assoc, 2012, 13: 497-502
Zeyfang, A. et al.: Diabetes Mellitus at an Elderly Age. In: Exp Clin Endocrinol Diabetes, 2023, 131: 24-32
Güncelleme: 30.07.2024

Üste