Tip 2 diyabet teşhisi nasıl konur?
Bilimsel destek: Dr. Oana Patricia Zaharia
Tip 2 diyabet normalde yıllar içinde sinsice gelişir – ve çoğu zaman belirti vermez. Bu nedenle teşhisi genellikle rutin sağlık taraması sırasında tesadüfen veya diyabet kaynaklı ikincil hastalıklardan dolayı konulur.
Tip 2 diyabet teşhisi için farklı parametrelerden faydalanılmaktadır: Uzun vadeli kan şekeri değerinin (HbA1c), açlık kan şekeri değerinin veya rastgele alınan kan şekeri değerinin yanı sıra oral glukoz tolerans testi (oGTT) de uygulanabilir.
Devamda farklı teşhis kriterlerini size tanıtacak ve teşhis konulduktan sonraki süreç için ipuçları ve yardımlar sunacağız.
Tip 2 diyabet bugünden yarına oluşmaz: Metabolik hastalık yıllar içerisinde gelişir, vücut hücreleri insülin hormonuna artık aynı duyarlılıkta tepki vermez (insülin direnci). İnsülin, gıdalardan alınan şekerin (glukoz) vücut hücrelerine taşınması ve enerji kaynağı olarak kullanılması için gereklidir. Buna ek olarak, zamanla pankreasın insülin üretimi azalır. Bu da kan şekeri seviyesinin yükselmesine yol açar ve uzun vadede sağlığınıza zarar verir.
Tip 2 diyabetin oluşumu ve olası nedenleri hakkında daha fazla bilgiyi buradan bulabilirsiniz.
Sinsice gelişmesi nedeniyle tip 2 diyabet başlangıçta çoğu zamanbelirti vermez veya net olmayan belirtiler sergiler, bu belirtiler genellikle yanlış yorumlanır veya fark edilmez. Çok yüksek kan şekeri değerlerinde tip 2 diyabetli kişilerde de artan susama hissi ve sık idrara çıkma gibi tipik hastalık belirtileri oluşabilir.
Tip 2 diyabetin olası belirtileri hakkında kapsamlı bir genel bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
İçindekiler
1. Tip 2 diyabetin teşhisi için hangi olanaklar bulunur?
Tip 2 diyabetli kişilerde kan şekeri seviyesi yükselmiştir. Aşağıdaki durumlarda tip 2 diyabetten şüphelenilir:
- Diyabet kaynaklı ikincil hastalıklar oluşmuşsa.
- Aşırı susama ve sık idrara çıkma gibi tipik diyabet belirtileri görülüyorsa.
- Örneğin sağlık taramasında, şüphe uyandıran bir kan şekeri değeri ölçülmüşse.
Alman Diyabet Risk Testi’nde (Deutschen Diabetes-Risiko-Test®) veya DİYABET Sağlık Taraması’nda (FINDRISK) (Almanca sayfalar) şüphe uyandıran bir sonucun elde edilmesi de kan şekerinin kontrolünü gerektirebilir. Aşağıdaki linklere tıklayarak bu testleri evinizde ve anonim olarak yaptırabilirsiniz.
Diyabet teşhisi, alınan kan örneğinden elde edilen şu ölçüm değerleri ışığında konulabilir:
Diabetes mellitus teşhisinin onaylanması için, yakın zamanda yapılmış başka bir ölçüm (en az 2 değer) de gereklidir. Tipik hastalık belirtilerinin mevcut olması, bu bağlamda istisna oluşturur.
Eğer çelişkili sonuçlar veya yüksek diyabet riskini gösteren değerler varsa, ek bir ölçüm yapılmalı veya oral glukoz tolerans testi (oGTT) sonrası 2 saatlik kan şeker değeri belirlenmelidir.
2. Açlık kan şekeri
Venöz plazmadaki açlık kan şekeri değeri, en az 8 saat (en fazla 12 saat) süren bir açlık döneminden sonra, sabahları bir kan örneği alınarak belirlenir.
"Normal" olarak kabul edilen açlık kan şekeri değerleri 100 mg/dl (5,6 mmol/l) altındadır. 126 mg/dl (7,0 mmol/l) veya daha yüksek açlık kan şekeri değerleri diyabetik aralıkta yer alır.
Ölçülen değer 100 mg/dl (5,6 mmol/l) ve 125 mg/dl (6,9 mmol/l) arasındaysa, yüksek diyabet riskinden bahsedilir: “Bozulmuş veya anormal açlık glukozu”, diğer adıyla prediyabet söz konusudur. Bu durumu netleştirmek için genellikle oral glukoz tolerans testi (oGTT) uygulanır.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve diğer birçok diyabet derneği, bozulmuş açlık glukozu veya prediyabet için sınır değerini biraz daha yüksek bir seviyede belirlemişlerdir, bu da 110 mg/dl (6,1 mmol/l) olarak kabul edilmektedir.
Bilmekte fayda var:
Prediyabet, tip 2 diyabetin ön aşamasıdır. Kan şekeri değerleri yükselmiştir, ancak uzmanların tip 2 diyabetten bahsetmesi için henüz yeterince yüksek değildir. Prediyabet çoğu zaman "bozulmuş veya anormal açlık kan şekeri" (engl. impaired fasting glucose, IFG) ya da "bozulmuş glukoz toleransı" (engl. impaired glucose tolerance, IGT) olarak da adlandırılır.
Prediyabet hakkında diğer kapsamlı bilgileri “Diyabeti önleme” portalımızda bulabilirsiniz.
3. Rastgele ölçülmüş kan şekeri değeri
Örneğin artan susama, sık idrara çıkma ve/veya sürekli yorgunluk gibi tipik diyabet belirtileri ortaya çıkarsa, venöz plazma içindeki rastgele ölçülmüş kan şekeri değeri, diabetes mellitus için bir teşhis kriteri olabilir.
Tokluk kan şekerinin 200 mg/dl (11,1 mmol/l) veya üstü olması, diyabete işaret eder. Diyabet teşhisi ayrıca açlık kan şekeri veya oral glukoz tolerans testi (oGTT) ile de teyit edilmelidir.
Yalnızca rastgele ölçülmüş kan şekeri değeri, diyabet teşhisi için yeterli değildir.
4. HbA1c (uzun vadeli kan şekeri değeri)
Uzun vadeli kan şekeri değeri olarak da bilinen HbA1c, son 8 ilâ 12 haftanın ortalama kan şekeri seviyesini gösterir. “Hb”, kırmızı kan hücrelerinde bulunan ve kırmızı kan hücrelerine rengini veren hemoglobini temsil eder. Gıdadan alınan şeker (glukoz), kandaki bu boyar maddeye tutunur. Kan şekeri değeri ne kadar yüksek olursa, o kadar şeker birikir.
HbA1c, kan testi ile belirlenebilir. Bu ölçüm için açlık gereklidir.
HbA1c değeri için şu sınır aralıkları belirlenmiştir:
- Yüzde 5,7’nin altı (39 mmol/mol): Diyabet yok
- Yüzde 6,5 (48 mmol/mol) ve üstü: Diyabet
HbA1c değeri bu sınırların arasındaysa, yüksek diyabet riskinden bahsedilir. Tam teşhis için açlık kan şekerinin veya oral glukoz tolerans testi (oGTT) ile 2 saatlik kan şekerinin ölçülmesi gereklidir.
HbA1c, “yanıltıcı” yüksek veya “yanıltıcı” düşük değerlere yol açabilecek birçok etkenden etkilenebilir. HbA1c’nin yaşla beraber yükselmesi bunlardan biridir. Bu durum, 60 yaşından sonra, özellikle tanısal sınır değerine yakın değerlerde, HbA1c değerinin diyabet teşhisi üzerindeki doğruluğunu sınırlandırır.
5. Oral glukoz tolerans testi (oGTT)
Oral glukoz tolerans testi (oGTT) kandaki şeker seviyesinin kontrolünü sağlar ve tip 2 diyabet şüphesinde uygulanır. Bu test, gıdalardan alınan şekerin (glukoz) vücut hücrelerine ne kadar iyi nüfuz ettiğini gösterir.
Oral glukoz tolerans testinin uygulanması:
- oGTT sabahları otururken veya yatarken yapılır. Testten önce 8 ilâ 12 saat boyunca gıda veya alkol tüketilmemiş ve sigara içilmemiş olmalıdır – bu kural oGTT’nin uygulanması sırasında da geçerlidir. Meyve suyu gibi karbonhidrat içerikli içecekler de testten önce tüketilmemelidir.
- oGTT uygulanmadan en az 3 gün önce, karbonhidrat açısından zengin bir beslenme için gayret edilmelidir (günde en az 150 gram karbonhidrat).
- Testin başlangıcında (0. dakika) 75 gram glukoz içeren hazır bir şeker çözeltisi 5 dakika içerisinde içilir.
- 2 saatlik ölçüm aralığı içerisinde, kan şekerini belirlemek için 0. dakikada ve 120. dakikada kan alınır.
"Normal" glukoz toleransı, açlık kan şekerinin (0. dakika) 100 mg/dl (5,6 mmol/l) altında ve 2 saatlik oGTT kan şekerinin 140 mg/dl (7,8 mmol/l) altında olmasıyla tanımlanır - her ikisi de venöz plazmada ölçülür. 126 mg/dl (7,0 mmol/l) ve üstü açlık kan şekeri değeri ya da 200 mg/dl (11,1 mmol/l) seviyesindeki 2 saatlik oGTT 2 kan şekeri değeri, diyabetik aralıkta yer alır.
Kan şekeri seviyesi “normal” glukoz toleransının üstünde, ancak diyabet seviyesinin altında yer alan kişilerin tip 2 diyabet hastalığına yakalanma riski yüksektir. Bu geçiş aralığı prediyabet olarak adlandırılır ve şunları kapsar:
- bozulmuş açlık glukozu: Açlık kan şekeri 100 mg/dl (5,6 mmol/l) veya üstü ve 126 mg/dl’nin (7,0 mmol/l) altı
- bozulmuş glukoz toleransı: 2 saatlik oGTT kan şekeri 140 mg/dl (7,8 mmol/l) veya üstü ve 200 mg/dl’nin (11,1 mmol/l) altı.
6. Sonraki süreç nasıl işler?
Tip 2 diyabet, ciddiye alınması gereken ve bazı değişiklikler gerektiren bir hastalıktır. Çünkü kan şekerinin uzun süre yüksek kalması damarlara, organlara ve sinirlere zarar verir. Bu nedenle, ikincil hastalıkların önlenmesi veya en azından geciktirilmesi için erken bir diyabet teşhisi ve tedavisi önemlidir.
Tip 2 diyabeti kontrol altına almak için birçok yol mevcuttur: Çoğu zaman, başlangıçta yaşam tarzının değiştirilmesi yeterli olmaktadır. Dengeli bir beslenme, düzenli egzersiz ve gerekiyorsa kilo verme ile kan şekeri düşürülebilir ve komplikasyonlar azaltılabilir.
Kan şekeri değerlerinin ne kadar yüksek olduğuna ve tip 2 diyabetin ne kadar ilerlemiş olduğuna bağlı olarak, kan şekerini düşürücü ilaçların, diğer adıyla antidiyabetiklerin veya şeker ilaçlarının kullanılması ya da insulin iğnesi gerekli olabilir.
Aile hekiminiz veya diyabet ekibiniz ile birlikte bireysel tedavi planınızı ve tedavi hedeflerinizi belirleyeceksiniz. Ayrıca, nelerin kan şekeri üzerinde etkili olduğu ve nelere artık dikkat etmeniz gerektiği konusunda size bilgi verilecektir.
Tip 2 diyabet ile günlük yaşam hakkında daha fazla bilgiyi buradan öğrenebilirsiniz.
7. Tip 2 teşhisi konduktan sonraki süreç için ipuçları
Bilgi edinin!
Hastalığın tedavi edilebilmesi için, tip 2 diyabetin nasıl oluştuğunu ve hangi etkenlerin kan şekerini ve hastalığın seyrini etkilediğini öğrenmeniz önemlidir. Örneğin diabinfo.de sitesinden hastalık tablosu, dengeli beslenme ve tedavi olanakları hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Ayrıca sorularınızda veya emin olamadığınız konularda tedavinizi yürüten doktora danışmaktan çekinmeyin. Aynı durumu yaşayan diğer kişilerle, örneğin destek gruplarında, iletişim kurmak, hastalığı kabullenmenize ve ortaya çıkan sorulara erken cevap bulmanıza yardımcı olabilir.
Doktorunuzla görüşün!
Dengeli bir beslenme ve yeterli egzersiz, tip 2 diyabet tedavisinin temelini oluşturur. Ayrıca, Almanya’daki bu hastalığa sahip kişiler için çok sayıda kan şekerini düşürücü ilaç ve insülin seçeneği bulunmaktadır.
Aile hekiminiz ve diyabet ekibiniz ile Farklı tedavi seçenekleri hakkında görüşün ve hep birlikte bireysel tedavi planınızı oluşturun.
Tip 2 diyabet tedavisi ile ilgili bilmeniz gereken her şeyi buradan okuyabilirsiniz.
Bir diyabet eğitimine katılın!
Diyabet eğitimi, diyabetli kişiler için hazırlanmış uygulamalı bir programdır ve diyabet ile günlük hayatı kendi başınıza nasıl yürüteceğiniz konusunda size yardımcı olur. Aynı durumdaki diğer kişiler ile birlikte hastalık hakkında bilmeniz gereken tüm bilgileri uzmanlardan öğrenebilir ve sorular sorabilirsiniz.
Bu eğitimler, yaşam tarzınızı değiştirmeniz konusunda size yardımcı olabilir ve yaşam kalitenizi artırmanızı destekleyebilir. Aynı zamanda bu eğitimlerde diyabet kaynaklı akut acil durumları ve ikincil hastalıkları nasıl önleyebileceğinizi öğrenirsiniz.
İkincil hastalıklar açısından düzenli kontroller yaptırın!
Diyabet hastalığının komplikasyonları, tip 2 diyabet hastalığı başlamadan önce de ortaya çıkabilir. Teşhis konulduktan sonra ikincil hastalıklar açısından muayene olun ve ardından düzenli doktor kontrolleri yaptırın. Örneğin sinirlerin, ayakların, böbreklerin, gözlerin, damarların ve psikolojik faktörlerin muayenesi bunlardan bazılarıdır.
Çeşitli diyabet kaynaklı ikincil hastalıklar hakkında daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.
Destek alın ve aynı durumdaki diğer kişiler ile bilgi alışverişinde bulunun!
Tip 2 diyabet teşhisi ve bununla bağlantılı sorular ve korkular, özellikle başlangıçta oldukça zorlayıcı olabilir. Kendine yardım gruplarında diğer diyabetli kişiler ile iletişim kurabilirsiniz. Spor grupları, daha aktif bir günlük hayat için motive olmanıza yardımcı olabilir. Beslenme danışmanlığı, beslenme tarzınızı değiştirmenizde size destek olabilir.
Yeni günlük ödevlerinize başlayın!
Düzenli egzersizi ve sağlıklı, dengeli bir beslenmeyi içeren bir yaşam tarzı değişikliği, tip 2 diyabet tedavisinin temelini oluşturur. Bazen daha başlangıçta yapılan küçük değişiklikler bile yeterli olmaktadır. Önemli olan başlamanızdır!
Devamda tip 2 diyabet ile günlük hayat hakkında size yardımcı olacak bilgiler bulacaksınız:
Kaynaklar:
American Diabetes Association: Standards of Care in Diabetes – 2023. In: Diabetes Care, 2023, 46: S1-S291
Bundesärztekammer et al.: Nationale Versorgungsleitlinie Typ-2-Diabetes. Langfassung. Version 3.0. 2023
Harreiter, J. et al.: Diabetes mellitus – Definition, Klassifikation, Diagnose, Screening und Prävention (Update 2023). In: Wien Klein Wochenschr, 2023, 135: S7-S17
Landgraf, R. et al.: Definition, Klassifikation, Diagnostik und Differenzialdiagnostik des Diabetes mellitus: Update 2022. In: Diabetologie, 2022, 17: S98-S110
Güncelleme: 29.12.2023
