Diyabet, beyni ve ruhu nasıl etkileyebilir?

Diyabet hastalığı, etkilenen kişiler için her gün çeşitli zorluklar yaratır. Birçok diyabetli, bu hastalığın günlük yaşamlarını etkilemesinden şikayetçidir. Bunun yanı sıra ikincil hastalık gelişme korkusu da yaşanmaktadır. Sürekli devam eden bu zorluklar, duygusal olarak kalıcı bir yük haline gelebilir ve sürekli strese yol açabilir. Uzmanlar bu durumu “diyabet sıkıntısı” olarak adlandırır.

Kronik stres durumunda, vücut daha fazla kortizol hormonu üretir. Kortizol da ihtiyaç duyulduğunda vücuda hızla daha fazla enerji sağlamak için kan şekerini yükseltir. Yüksek düzeyde stres ayrıca iştah hormonu grelin salınımını uyarır. Bu iştah hormonu, tatlılara ve karbonhidrat bakımından zengin yiyeceklere yönelik arzuyu artırır ve dolayısıyla artan gıda alımına bağlı olarak kan şekeri seviyesinin daha da yükselme olasılığını arttırır.

Bir dizi çalışma, diyabet sıkıntısı durumunda kişinin kendi diyabetine karşı gösterdiği özenin genellikle azaldığını göstermiştir. Bu, tedavinin başarısını etkileyebilir: Diyabet ihmal edilirse, metabolik kontrol bozulur ve diyabete bağlı ikincil hastalık riski artar.

İyi haber: Diyabet sıkıntısını azaltmak için bir dizi öğrenilebilir yöntem ve önlemler vardır. Yardım istemek ve yardımı kabul etmek de önemlidir. Stresle başa çıkma stratejileri, psikolojide “başa çıkma stratejileri” olarak adlandırılır.

Diyabetle ilgili kaygılar, endişeler ve korkular duygusal aşırı yüklenmeye katkıda bulunabilir. Bir dizi çalışma, diyabetli kişilerin metabolik olarak sağlıklı olan aynı yaştaki insanlara göre daha sık anksiyete bildirdiklerini ve yaklaşık iki kat daha sık depresyon belirtileri sergilediklerini doğrulamaktadır. Diyabetli kişilerin neredeyse yüzde 10'unun (her 100 kişiden 10’u) “gerçek” depresyondan etkilendiği ve yaklaşık yüzde 25'inin (her 100 kişiden 25’i) depresif ruh hallerinden mustarip olduğu tahmin edilmektedir. Genel olarak, diyabetli kadınların depresyona yakalanma olasılığı erkeklerden daha yüksektir.

Kişinin kendi diyabet tedavisini tutarlı bir şekilde uygulama motivasyonu genellikle depresif ruh hali veya depresyon ile azalır. Bunun sonucu olarak kan şekeri seviyesi artar. Ayrıca stres hormonlarının da psikolojik stres durumunda kan şekeri seviyeleri üzerinde olumsuz etkileri vardır. Bununla birlikte, uzun vadede yüksek kan şekeri seviyeleri, kan damarlarında, kalpte, gözlerde ve böbreklerde diyabetle ilişkili ikincil hastalık riskini artırır. Depresyonun tutarlı tedavisi, diyabette metabolik durumu iyileştirebilir.

Depresyon mu, yoksa depresif ruh hali mi?

Her keyifsiz ruh hali depresyon değildir. Geçici bir moralsizlik, hayatımızın normal akışında yer alır. Ancak, moralsizlik daha uzun bir süre, yani haftalarca veya aylarca devam ederse, depresyon mevcut olabilir. Depresyon genellikle etkilenen kişi tarafından küçümsenir ve gizlenir.

Anketler, hastalara ve tedavi eden hekimlere mevcut bir depresyonu fark etme konusunda yardımcı olabilir. Bu önemlidir, çünkü depresyondan mustarip olan herkesin terapötik yardıma ihtiyacı vardır. Depresyon teşhisi konulursa, doktor gerekirse kişiyi bir psikolog veya psikoterapiste yönlendirebilir. Depresif bozuklukların ilaçla tedavisi de mümkündür.

Moralsizlik, artan uyku ihtiyacı, sürekli yorgunluk ve motivasyon eksikliği gibi belirtiler zamanla sınırlıysa, yani örneğin 14 günden kısa sürüyorsa, uzmanlar depresif bir ruh halinden söz ederler. Semptomların şiddeti, depresif ruh halinde depresyona göre daha hafiftir. Depresif ruh hali de ruh halindeki patolojik bir değişiklik olarak kabul edilir. Yine de etkilenenlerin bu çökkünlük haliyle başa çıkmak için destek aramaları yararlı olabilir.

Tipik depresyon belirtileri örneğin uzun süre devam eden şunlar olabilir

• Üzgün ruh hali
• Keyifsizlik, iç huzursuzluğu
• Düşünme ve konsantrasyon bozuklukları
• Suçluluk ve aşağılık duyguları
• İlgi kaybı, ilgisizlik
• Kaygı hisleri
• Uyku bozuklukları
• İştah azalması
• Derin umutsuzluk, intihar düşünceleri

Kan şekeri değerleri uzun süre yüksek kalırsa, vücuttaki büyük ve küçük kan damarlarına zarar verebilir ve böylece çeşitli organ sistemlerini etkileyebilir. Kalp-damar hastalıkları riski artar; örneğin, metabolizması sağlıklı kişilere göre yüksek tansiyon, kalp krizi veya felç geçirme olasılığı daha yüksektir.

Sinirlere oksijen ve besin maddeleri sağlayan kan damarları etkilenirse, sinir hasarı meydana gelir ve bu hasar, polinöropati olarak adlandırılan bir duruma kadar yayılabilir.

Beyindeki hasar görmüş sinir hücreleri, konsantrasyon ve hafıza yetilerinde azalmaya yol açabilir. Uzun vadede ise bunlar demansa neden olabilir.

Diyabet ve demans

Unutkanlığın artması veya konsantrasyon zorluğunun, birçok olası nedeni vardır. Arkasında her zaman ciddi bir hastalık gizlenmez. Aniden bir ismi hatırlamamak veya bir randevuyu unutmak gibi bir durumu neredeyse herkes bilir. Ancak, bu hafıza bozukluğu vakaları artıyorsa, bunamanın başlangıcı olabilir. Hafıza ve hatırlama yeteneği o zaman açıkça bozulmuş olur, bu da özellikle kısa süreli hafızada göze çarpar. İleri seviye bir demans durumunda, hastalar artık hangi yılda, ayda veya günde olduğunu söyleyemezler. Belirli koşullar altında kendi ismini veya doğum tarihini bile unutabilir. Kişilik değişiklikleri, kafa karışıklığı ve yön bulma sorunları da sıktır. Bu durum o kadar ileri gidebilir ki, etkilenenler artık ikamet ettikleri kendi yaşam çevrelerinde yollarını bulamazlar.

Demans, nedenleri ve seyri farklı olan yaklaşık 50 farklı zihinsel bozukluk türünü kapsayan genel bir terimdir. En sık karşılaşılan formu Alzheimer hastalığıdır. Diğer hastalık tabloları örneğin şunlardır

• Beyindeki dolaşım bozukluklarına dayanan vasküler demans.
• Ön beyin bölgesindeki sinir hücrelerinin öldüğü frontotemporal demans.
• Alzheimer hastalığına benzeyen Lewy cisimcikli demans. Ancak, beyinde biriken proteinlerin türü farklıdır.

Zihinsel kısıtlılık şüphesi varsa, ilk adım olarak aile hekiminde basit bilişsel testler yapılabilir. Tıbbi personel, bu testler sayesinde düşünme ve hafıza yetilerindeki değişiklikleri, yaşa bağlı kısıtlılıklardan ayırt edebilir. Ayrıca bu testler, mevcut demans türüne dair ilk ipuçlarını verir. Hastalık ilerledikçe, testler hastalığın seyrini izlemek için de kullanılır.

Daha kapsamlı incelemeler için birçok klinikte hafıza poliklinikleri veya hafıza danışma saatleri bulunmaktadır. Demans şüphesi kesinleşirse, nedenini daha kesin olarak belirlemek için genellikle çeşitli fiziksel muayeneler yapılır. Bu muayenelerde görüntüleme yöntemleri veya beyin omurilik sıvısının incelenmesi önemli bir rol oynar. Bu sıvı beyni ve omuriliği çevreler.

Diyabet hastalarının bilişsel işlevleri daha sık bozulmuştur ve sağlıklı metabolizmaya sahip kişilere göre demans riskleri daha yüksektir. Diyabetli kişilerin yaşamları boyunca demanstan mustarip olma olasılığının, aynı yaştaki diyabeti olmayan insanlara göre yaklaşık iki kat daha fazla olduğu bilinmektedir. İyi haber: Demans riskini azaltmanın birçok yolu vardır – özellikle de diyabetli insanlar için.

Uzmanlar, diyabette artan demans riskinden birkaç nedenin sorumlu olduğunu düşünmektedirler. Kötü kontrol edilmiş kan şekeri, tansiyon ve kan lipidlerine ek olarak, sigara içmek, egzersiz eksikliği, fazla kilo ve/veya depresyon varlığı da bu nedenler arasında yer alır.

Yüksek kan şekeri seviyelerine ek olarak, şiddetli hipoglisemi de demans gelişimini teşvik edebilir. Araştırma verileri, 3 veya daha fazla şiddetli kan şekeri düşüklüğü daha sonra çıkabilecek bir bunama riskini ikiye katladığını göstermiştir.

Morbus Alzheimer, hastalığı, demansın bir alt tipidir. Alzheimer hastalarının beyninde tipik protein birikintileri (beta-amiloid plakları) ile sinir hücrelerinde tau proteininin yanlış dağılımına rastlanabilir. Her iki gözlem de beyin hücrelerinin hasarıyla ilişkilendirilir.

Sinir sıvısında, hastalığa özgü proteinler tespit edilebilir. Alzheimer hastalığı, sinir sıvısının incelenmesi (likör incelemesi) ile kesin olarak teşhis edilebilir.

Alzheimer hastalığında, sinir hücreleri ve sinir hücresi bağlantıları yavaş ilerleyen bir süreç içinde yok olur. Giderek daha fazla sinir hücresi ölür ve zihinsel beceriler kaybolur. En sonunda hafıza da yitirilir. Sadece düşünme yeteneği değil, duygusal ve sosyal beceriler de giderek kısıtlandığından, etkilenen kişilerin kişilikleri de değişebilir.

Diyabetli kişilerin, metabolizması sağlıklı kişilere göre Alzheimer hastalığına yakalanma riskinin neredeyse iki kat daha fazla olduğu uzun zamandır bilinmektedir.

İyi haber: Dengeli beslenme ve yeterli fiziksel aktivite içeren sağlıklı bir yaşam tarzı, her iki hastalığın da aynı anda önlenmesine yardımcı olur. Tip 2 diyabet ve diğer bulaşıcı olmayan hastalıklar için riskinizi azaltmak adına neler yapabileceğinizi buradan okuyabilirsiniz.

Diyabet, artan yeme bozukluğu riski ile ilişkilidir. Tip 2 diyabette özellikle Binge-Eating olarak adlandırılan aşırı yeme bozukluğu (binge = İngilizce’de aşırı yeme, yeme âlemi) önemli bir rol oynar. Bu, ciddiye alınması ve tedavi edilmesi gereken bir psikolojik hastalıktır.

Tip 1 diyabetli hastalar, bazı durumlarda kilo vermek amacıyla insülini atlamayı tercih edebilir. İnsülin dozlarının kasıtlı olarak atlanmasına diabulimia denir. Bunun sonucunda yükselen kan şekeri düzeyi, uzun vadede ciddi sağlık risklerine ve ek hastalıklara yol açabilir. Ayrıca, yaşamı tehdit eden bir diyabet komplikasyonu olan diyabetik ketoasidoz gelişme riski de vardır.

Diğer bir yeme bozukluğu da bulimiadır (yeme-kusma bağımlılığı, bulimia nervosa). Bu durumda, aşırı yeme atakları kusma ya da müshil ilaçları kullanma ile dönüşümlü olarak görülür. Diyabetle ilişkili olarak, bu durum özellikle tip 1 diyabetli ergen kızlar veya genç kadınlarda ortaya çıkar.

Diyabetli hastalarda yeme bozukluğu gelişimi için risk faktörleri;

• genç yaş,
• kadın cinsiyeti,
• fazla kilo,
• beden görüntüsünden memnuniyetsizlik ve/veya
• depresyondur.

Birçok hasta yeme bozukluklarını reddetme veya küçümseme eğilimindedir.

Yeme bozukluklarını, bir hastalık olarak kabul etmek önemlidir. Diyabetli kişilerde yeme bozukluklarının sonucu, kısa vadede diyabetik ketoasidoz gibi diyabetle ilgili acil durum riskinin artması; uzun vadede ise kötü kan şekeri kontrolü ve buna bağlı olarak böbrek, göz veya kalp-damar hastalıkları gibi komplikasyon riskinin yükselmesidir. Bu nedenle, yeme bozukluğu için ne kadar erken profesyonel yardım alınırsa o kadar iyidir.

Aşırı Yeme Bozukluğu (Binge-Eating): Yeme alışkanlıkları üzerinde kontrolü kaybetme

Tekrarlayan yeme atakları, Binge-Eating-Bozuklukları (“aşırı yeme”) için tipiktir. Çoğunlukla, yeme davranışları üzerinde kontrolü kaybetmiş olan ve kısa bir süre içinde çok miktarda yemek yiyen tip 2 diyabet hastaları etkilenir. Bu genellikle gizlice ve herhangi bir açlık hissinden bağımsız olarak gerçekleşir. Bulimiadan farklı olarak, aşırı yeme bozukluğu olan kişiler, kilo alımını önlemek için yediklerini kusarak geri çıkarmaya çalışmazlar.

Benzer bir hastalık tablosu, gece yeme (Night Eating) sendromu olarak adlandırılır: Bu sendromda, gece görülen aşırı iştah, aşırı yeme ile telafi edilir.

Aşırı yeme bozukluğu, genel nüfusta anoreksiya veya bulimiadan daha sık görülür. Ortalama olarak, 1.000 kız ve kadından yaklaşık 28'i yaşamları boyunca aşırı yeme bozukluğuna yakalanır. Genç erkekler veya yetişkin erkekler bu hastalıktan çok daha az etkilenmektedir – ortalama olarak 1.000 kişiden yaklaşık 10'u.

Araştırmalar, diyabet hastalarında – hem tip 1, hem tip 2 – yeme bozukluğunun diyabet hastası olmayanlara göre çok daha sık görüldüğünü göstermektedir. Diyabetli her 1.000 kişiden yaklaşık 230’unda aşırı yeme bozukluğu görülmektedir.

Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan kişilerde, fazla kilo veya aşırı kilo (obezite) gelişme olasılığı daha yüksektir. Bu durum ise kan şekeri değerlerinin bozulması ve tip 2 diyabet riskinin artmasıyla ilişkilidir.

Diabulimia, çoğunlukla tip 1 diyabetli kızlarda ve genç kadınlarda görülür. İnsülin, kilo alımını teşvik ettiğinden, gerekli insülin dozları özellikle ihmal edilir. Ancak, kilo vermeyi sağlamak için insülinin kesilmesi tehlikelidir: Diyabet hastalığı adeta tedavi edilmediğinden, vücutta aşırı asitliğin eşlik ettiği diyabetik ketoasidoz gibi ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden komplikasyon riski vardır.

Uzun vadede, diyabet kaynaklı damar ve sinir hasarları, yeme bozukluğu olmayan diyabet hastalarına göre çok daha erken ortaya çıkma riski taşır.

Diyabetin olası ikincil hastalıkları hakkında daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.