Tip 2 Diyabet için Genetik Risk Faktörleri
Bilimsel destek: Prof. Dr. Johannes Beckers
Tip 2 diyabet geliştirme riski birden fazla faktörden oluşur. Kalıtım bu konuda önemli bir rol oynar. Bu metabolik hastalığın gelişimini destekleyen çok sayıda genetik özellik bilinmektedir.
Bununla beraber kalıtımsal olarak miras kalan tip 2 diyabetin kendisi değil, sadece bu hastalığa olan bir yatkınlıktır. Kalıtsal bir yatkınlık olmasa bile, yaşam boyunca tip 2 diyabet gelişebilir.
Kişinin kendi yaşam tarzı gibi dış etkiler genellikle bir yatkınlığın gerçekten bir noktada tip 2 diyabete yol açıp açmadığına karar verir. Odak noktası beslenme, fiziksel aktivite ve fazla kilonun varlığıdır.
İçindekiler
- Tip 2 diyabet kalıtsal mı?
- Gen nedir ve epigenetik nedir?
- Tip 2 diyabet gelişiminde çevre ve yaşam tarzı faktörlerinin rolü nedir?
- Tip 2 diyabet riskinizin yüksek olması halinde ne yapabilirsiniz?
- Egzersiz ve diyetin diyabetin önlenmesinde farklı etkileri var mıdır?
- Tip 2 diyabet tedavisi gelecekte daha çok genlere mi dayalı olacak?
1. Tip 2 diyabet kalıtsal mı?
Tip 2 diyabetin gelişiminde birçok neden rol oynar. Bunlardan biri genetik özelliklerin kalıtımıdır. Bilim insanları, tip 2 diyabetle ilişkili 100'den fazla gen lokusu tespit ettiler. Tip 2 diyabete yatkınlık genler aracılığıyla bir nesilden diğerine aktarılabilir.
Anne veya babası tip 2 diyabetli kişilerde, yaşamları boyunca kendilerinde tip 2 diyabet gelişme riski, aile öyküsü olmayan kişilere göre yaklaşık 1,7 kat daha fazladır. Ebeveynin her ikisinin de tip 2 diyabetli olması halinde, risk neredeyse üç kat daha fazladır.
Aslında tip 2 diyabet sadece kalıtımdan kaynaklanmaz. Tip 2 diyabet, bu genetik yatkınlığa ek olarak başka yaşam tarzı faktörleri bulunduğunda ortaya çıkar. Bunların arasında örneğin hareketsizlik, obezite ve / veya sağlıksız beslenme de vardır.
Yaşam tarzının, şeker metabolizmasıyla ilgili genlerin etkinleşmesi üzerinde etkisi olabilir. Bu durumda araştırmacılar, tip 2 diyabet riskini değiştiren epigenetik olarak adlandırılan faktörlerden bahsederler.
Bilmekte fayda var:
Tip 2 diyabet gelişiminde kalıtımın yanı sıra çevresel faktörler ve yaşam tarzı alışkanlıkları da rol oynamaktadır. Ve: Kalıtsal bir yatkınlık olmasa bile, tip 2 diyabet gelişebilir.
2. Gen nedir ve epigenetik nedir?
Bir kişinin "yapısını" belirleyen genetik bilgi, genlerde bulunur. Örneğin genler, bir kişinin hangi saç, ten veya göz rengine sahip olduğunu belirler. Genlerden okunan ve proteinlere çevrilen bilgiler, metabolizma ve diğer vücut işlevlerinden de sorumludur.
Epigenetik genlerdeki değişmeyen genetik bilgiler ile değiştirilebilir dış faktörler arasındaki bağlantıyla ilgilenen genç bir araştırma dalıdır. Dış faktörlerin arasında, kişinin kendi yaşam tarzı (örneğin fiziksel aktivite ve yeme alışkanlıkları) bulunmaktadır. Bunun epigenetik, yani genetik üzerinde "kurulan" etkileri olabilir.
Epigenetik etkiler, genlerin aktivitesini kimyasal olarak değiştirir. Bu tür değişiklikler, bilginin genden ne kadar güçlü veya zayıf okunduğunu ve vücutta uygulandığını kontrol eder. Bu sırada, metabolik genlerin etkilenmesi tip 2 diyabete zemin hazırlayabilir veya – epigenetik etkileyen faktörlerin tipine bağlı olarak – hastalığı önleyebilir de.
Bilmekte fayda var:
Yaşam tarzınız tüm şeker ve yağ metabolizmanızı etkiler. Yaşam tarzı faktörleri, epigenetik mekanizmalar yoluyla metabolizma ile ilgili genlerin okunmasında da değişiklikler meydana getirir.
3. Tip 2 diyabet gelişiminde çevre ve yaşam tarzı faktörlerinin rolü nedir?
Son yıllarda önemli bir keşif, sadece genlerin değil, epigenetik faktörlerin de kalıtsal olabileceğidir. Bilim insanları fareler üzerinde yaptıkları çalışmalarda, diyetin neden olduğu tip 2 diyabetin yumurta hücreleri ve sperm yoluyla epigenetik mekanizmalar üzerinden yavrulara geçtiğini gösterebildiler.
Genlerin kendilerindeki bilgiler değiştirilemezken, epigenetik faktörler aktif olarak etkilenebilir. Bu, örneğin yaşam tarzı uyarlamaları yoluyla mümkündür. Araştırmalar, sağlıklı bir diyet ve yeterli egzersiz içeren bir yaşam tarzının, ilgili birçok bireyde epigenetik faktörler üzerinde faydalı bir etkiye sahip olduğunu varsaymaktadır.
Bilmekte fayda var:
Genetik yatkınlığı olan kişiler üzerinde yapılan çalışmalarda, diyetin değiştirilmesi ve fiziksel aktivitenin arttırılması sayesinde tip 2 diyabet riski kısmen azaltılabilmiştir.
Ancak burada bireysel farklılıklar bulunmaktadır: Tip 2 diyabet riski yüksek olan tüm bireyler, çeşitli yaşam tarzı değişikliklerine eşit derecede iyi yanıt vermez.
4. Tip 2 diyabet riskinizin yüksek olması halinde ne yapabilirsiniz?
Ailede tip 2 diyabet riskinin yüksek olması veya şeker metabolizmasındaki ilk değişikliklerin zaten tespit edilmiş olması halinde, etkilenen kişiler aktif karşı önlemler almaya çalışabilirler. Yaşam tarzı değişiklikleri yaparak tip 2 diyabet genellikle önlenebilir veya en azından geciktirilebilir.
Tip 2 diyabet riskini azaltmak için, örneğin aşağıdaki önlemler önerilir:
Bilmekte fayda var:
Düzenli bir spor ve egzersiz programında, öncelikle dayanıklılık (örneğin günde 10 dakika tempolu yürüyüş) ve aynı zamanda güç (örneğin şınav veya diz bükme) ve koordinasyon çalışmaları yapmak.
5. Egzersiz ve diyetin diyabetin önlenmesinde farklı etkileri var mıdır?
Bilim insanları, yaşam tarzı değişikliklerinin herkesi eşit şekilde etkilemediğini gözlemlemişlerdir. Örneğin, bir kişide diyet ayarlamalarını çok etkili olabilirken, başka bir kişi fiziksel aktiviteye özellikle iyi yanıt verebilir.
Bu nedenle araştırmalar, bireysel metabolizmanın gıda ve fiziksel aktiviteye nasıl tepki verdiğine katkıda bulunan farklı genetik ve epigenetik özelliklere giderek daha fazla odaklanmaktadır.
Bilim insanları, tip 2 diyabeti önlemek amacıyla, bireysel önlemleri bireye daha iyi uyarlamak için farklı risk gruplarına göre bir sınıflandırma üzerinde çalışmaktadırlar. Amaç, münferit bireyler için özellikle hangi diyet ve yaşam tarzının etkili olduğunu bulmaktır.
6. Tip 2 diyabet tedavisi gelecekte daha çok genlere mi dayalı olacak?
Tip 2 diyabet riskinde genler ve epigenetik özellikler önemli rol oynamaktadır. Bu alandaki yeni bulgular gelecekte tam olarak uyarlanmış, önleyici yaklaşımlar ve tedaviler sayesinde tip 2 diyabetin daha iyi önlenmesine ve halihazırda etkilenmiş kişilerin daha bireysel bir şekilde tedavi edilebilmesine katkıda bulunabilir.
Amaç, yüksek, kalıtsal bir riskin bulunması halinde, tip 2 diyabeti önlemek için kişiye özel stratejiler bulmaktır. Bu, hastalığın daha sonraki yaşamda patlak vermesini önlemek içindir. Halihazırda tip 2 diyabetten etkilenmiş olan herkes, tedavi seçeneklerinin daha kesin kullanımından da yararlanabilmelidir.
Kaynaklar:
Berná, G. et al.: Nutrigenetics and Nutrigenomics Insights into Diabetes Etiopathogenesis. In: Nutrients, 2014, 6: 5338-5369
Fisher, E. et al.: Whole-grain consumption and transcription factor-7-like-2 (TCF7L2): gene-diet interaction in modulating type 2 diabetes risk. In: Br J Nutr, 2009, 101: 487-481
Fritsche, A. et al.: Different effects of lifestyle intervention in high- and low-risk prediabetes. In: Diabetes, 2021, 70: 2785-2795
Grazioli, E. et al.: Physical activity in the prevention of human diseases: role of epigenetic modifications. In: BMC Genomics, 2017, 18: 802
Herder, C. et al.: Genetics of type 2 diabetes: pathophysiologic and clinical relevance. In: Eur J Clin Invest, 2011, 41: 679-692
Huypens, P. et al.: Epigenetic germline inheritance of diet-induced obesity and insulin resistance. In: Nat Genet, 2016, 48: 497-499
Kowluru, R. A. et al.: Epigenetic modifications in diabetes. In: Metabolism, 2022, 126: 154920
Kwak, S. O. et al.: Recent progress in genetic and epigenetic research on type 2 diabetes. In: Exp Mol Med, 2016, 48: e220
Landgraf, R. et al.: Therapie des Typ-2-Diabetes. In: Diabetologie, 2018, 13: S144-S165
Ling, C. et al.: Epigenetics in Human Obesity and Type 2 Diabetes. In: Cell Metab, 2019, 29: 1028-1044
Mühlenbruch, K. et al.: Update of the German Diabetes Risk Score and external validation in the German MONICA/KORA study. In: Diabetes Res Clin Pract, 2014, 104: 459-466
Nationale Diabetes-Surveillance am Robert Koch-Institut: Diabetes in Deutschland – Bericht der Nationalen Diabetes-Surveillance 2019. Robert Koch-Institut, Berlin
Nolan, C. J. et al.: Type 2 diabetes across generations: from pathophysiology to prevention and management. In: Lancet, 2011, 378: 169-181
Ouni, M. et al.: Epigenetic Changes in Islets of Langerhans Preceding the Onset of Diabetes. In: Diabetes, 2020, 69: 2503-2517
Prasad, R. B. et al.: Precision medicine in type 2 diabetes. In: J Intern Med, 2019, 285: 40-48
Prasad, R. B. et al.: Genetics of Type 2 Diabetes—Pitfalls and Possibilities. In: Genes (Basel), 2015, 6: 87-123
Singh, R. et al.: Epigenetic modification and therapeutic targets of diabetes mellitus. In: Biosci Rep, 2020, 40: BSR20202160
Temelkova-Kurktschiev, T. et al.: Lifestyle and genetics in obesity and type 2 diabetes. In: Exp Clin Endocrinol Diabetes, 2012, 120: 1-6
Tremblay, J., et al.: Environmental and genetic contributions to diabetes. In: Metabolism, 2019, 100S: 153952
Vaiserman, A. et al.: Developmental origins of type 2 diabetes: Focus on epigenetics. In: Ageing Res Rev, 2019, 55: 100957
Güncelleme: 25.01.2022
