Tip 1 diyabet riskini neler artırır?
Bilimsel destek: Prof. Dr. Carolin Daniel, Dr. Martin Scherm
Tip 1 diyabetin neden ortaya çıktığı tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. Ancak tip 1 diyabetin ortaya çıkma riskini etkileyebilen bazı faktörler bilinmektedir. Bunların arasında özellikle de hastalığa genetik yatkınlık yer almaktadır. Ancak yatkınlık tek başına tip 1 diyabete yol açmamaktadır.
Bunun yanı sıra çevresel etkilerin de rol oynadığı görülmektedir. Örneğin belirli virüslerle yaşanan erken enfeksiyonlar veya belirli beslenme faktörleri, tip 1 diyabetin ortaya çıkma riskini artırabilmektedir. Erken teşhis muayeneleri ile tip 1 diyabet riski tahmin edilebilmektedir.
Tip 1 diyabet bir oto immün hastalıktır ve tip 2 diyabete göre çok daha nadiren görülür. Tip 1 diyabet çoğunlukla çocuk veya genç yaşta ortaya çıkar. Bu hastalıkta vücudun kendi bağışıklık sistemi, pankreastaki belirli hücrelere saldırır.
Tip 1 diyabet riski ne zaman artar?
Kalıtım önemli bir rol oynuyor
Tip 1 diyabetin kalıtsal olarak aktarılabildiği kesindir. Yakın akrabalarında bu hastalık bulunan 100 kişiden yaklaşık 10 tanesinde hayatlarının bir noktasında tip 1 diyabet gelişmektedir. Babanın bu oto immün hastalığa sahip olması halinde, kalıtsal olarak aktarılma riski annenin tip 1 diyabetli olmasına göre daha yüksektir.
Ancak bir şey çok açık: Tip 1 geni diye bir şey yok. Hastalığın ortaya çıkmasına katkıda bulunan birçok farklı gen vardır. Nüfusun genelinde 1000 kişiden yaklaşık 3 veya 4 tanesi tip 1 diyabet hastasıdır.
Çevresel faktörler de etki ediyor
Belirli çevresel etkilerin tip 1 diyabet oluşması için elverişli koşullar sağladığına yönelik işaretler vardır. Bunların arasında örneğin belirli viral enfeksiyonlar (Coxsackie virüsleri, kızamıkçık virüsleri, kabakulak virüsleri), süt çocuklarına glütenli gıdalar verilmesi, D vitamini eksikliği veya bağırsak florasının elverişsiz olması yer almaktadır. Sezaryenle doğan çocukların da tip 1 diyabet riski biraz daha yüksektir.
Otoantikorlar, otoimmün tepkinin başladığını gösteriyor
Tip 1 diyabette vücudun kendi immün savunması, pankreastaki hücrelere yönelir. Bu çerçevede bağışıklık sistemini kullandığı araçlar belirli otoantikorlardır (= vücudun kendi hücrelerine saldıran antikorlar). Bu otoantikorlar genellikle hastalığın ortaya çıkmasından yıllar önce ilgili kişinin kanında bulunmaktadır. Bunlar, tip 1 diyabet otoimmün tepkisinin başladığına işaret etmektedir.
Tip 1 diyabetin nasıl ortaya çıktığı konusunda daha fazla bilgiyi burada bulabilirsiniz.
Tip 1 diyabet ortaya çıkmadan önce riskin yüksek olduğu tespit edilebiliyor mu?
Kalıtım, tip 1 diyabetin oluşmasında önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde artık yeni doğanların tip 1 diyabete yatkınlığı olup olmadığını test etmeye yarayan genetik testler bulunmaktadır. Testte belirli riskli genlerin bulunması halinde tip 1 diyabet hastalığının gelişme olasılığı daha yüksektir.
Ayrıca küçük çocukların ve çocukların kanında tip 1 diyabet durumunda olağan olarak görülen otoantikorların olup olmadığı incelenebilmektedir. Otoantikorlar genellikle hastalığın semptomlarla birlikte ortaya çıkmasından uzun bir süre önce tespit edilebilmektedir.
Pankreasta vücudun artık yeterli miktarda insülin üretemeyeceği kadar çok hücre yok edildiğinde tip 1 diyabet ortaya çıkar. İnsülin eksikliği nedeniyle kan şekeri değerleri artar.
Tip 1 diyabet durumunda kan şekerinin arttığını gösteren olası belirtiler aşırı susuzluk, sık idrar çıkarma, yorgunluk veya kilo kaybıdır.
Tip 1 diyabetin ortaya çıkması önlenebilir mi?
Araştırmacılar, yaptıkları çalışmalarda tip 1 diyabetin neden oluştuğunu bulmaya çalışıyorlar. Tip 1 diyabetin ortaya çıkma riskinin nasıl düşürülebileceğini de araştırıyorlar.
Araştırılan konular arasında hayatın başlangıcındaki beslenme de yer alıyor. Örneğin 3. aydan önce glüten içeren gıdaların verilmesinin tip 1 diyabet riskini artırdığına yönelik işaretler vardır.
Buna karşın omega 3 yağ asitleri ve D vitamini gibi diğer besinler ise yararlı etki gösterebilmektedir. Benzer bir durum, 1. ayda belirli probiyotiklerin verilmesi halinde de geçerlidir. Probiyotikler, sağlık açısından iyi bir etki yaptığı düşünülen, canlı mikroorganizmalardır. Araştırmacılar, tip 1 diyabet riski genetik olarak yüksek olan çocuklarda probiyotiklerin belirli bir koruyucu etkiye sahip olduğunu ortaya koymayı başarmışlardır.
Önemli olan: Çalışmaların gösterdiği tüm bu sonuçlar henüz kesin değildir. Bu nedenle diyabet uzmanıyla veya çocuk doktoruyla görüşmeden insan kendi başına beslenme deneyleri yapmamalıdır.
Kaynaklar:
Achenbach, P.: Risiko für Typ-1-Diabetes auch bei Nachkommen erhöht? In: MMW Fortschritte der Medizin, 2022, 164: 67-69
Alyafei, F. et al.: Clinical and biochemical characteristics of familial type 1 diabetes mellitus (FT1DM) compared to non-familial type 1 DM (NFT1DM). In: Acta Biomed, 2018, 89: 27-31
Beyerlein, A. et al.: Infections in Early Life and Development of Type 1 Diabetes. In: JAMA, 2016, 315: 1899-1901
Bonifacio, E. et al.: Predicting type 1 diabetes using biomarkers. In: Diabetes Care, 2015, 38: 989-996
Deutsche Diabetes Gesellschaft (DDG): S3-Leitlinie Therapie des Typ-1-Diabetes. 2. Auflage. 2018
Frohnert, B. I. et al.: Late-onset islet autoimmunity in childhood: the Diabetes Autoimmunity Study in the Young (DAISY). In: Diabetologia, 2017, 60: 998-1006
Lampousi, A. M. et al.: Dietary factors and risk of islet autoimmunity and type 1 diabetes: a systematic review and meta-analysis. In: EbioMedicine, 2021, 72: 103633
Lorenzen, T. et al.: Predictors of IDDM recurrence risk in offspring of Danish IDDM patients. Danish IDDM Epidemiology and Genetics Group. In: Diabetologia, 1998, 41: 666-673
Norris, J. M. et al.: Timing of Initial Cereal Exposure in Infancy and Risk of Islet Autoimmunity. In: JAMA, 2003, 290: 1713-1720
Rewers, M. et al.: The Environmental Determinants of Diabetes in the Young (TEDDY) Study: 2018 Update. In: Curr Diab Rep, 2018, 18: 136
Winkler, C. et al.: Feature ranking of type 1 diabetes susceptibility genes improves prediction of type 1 diabetes. In: Diabetologia, 2014, 57: 2521-2529
Yeung, W. C. et al.: Enterovirus infection and type 1 diabetes mellitus: systematic review and meta-analysis of observational molecular studies. In: BMJ, 2011, 342: d35
Ziegler, A. G. et al.: Primary prevention of beta-cell autoimmunity and type 1 diabetes – The Global Platform for the Prevention of Autoimmune Diabetes (GPPAD) perspectives. In: Mol Metab, 2016, 5: 255-262
Ziegler, A. G. et al.: Seroconversion to Multiple Islet Autoantibodies and Risk of Progression to Diabetes in Children. In: JAMA, 2013, 309: 2473-2479
Zorena, K. et al.: Environmental Factors and the Risk of Developing Type 1 Diabetes-Old Disease and New Data. In: Biology, 2022, 11: 608
Güncelleme: 12.05.2023
Egzersiz planları
Spora nasıl başlayacağınızı bilmiyor musunuz? Buradan fikir alabilirsiniz!
