Pokaż główną treść

Cukrzyca u osób w podeszłym wieku

Wsparcie naukowe: dr hab. Sandra Hummel, prof. dr Michael Hummel

Osoby w podeszłym wieku cierpiące na cukrzycę typu 1 lub 2 zasadniczo nie wymagają innego leczenia niż osoby młodsze. Leczenie cukrzycy należy jednak dostosowywać do zmieniających się potrzeb i ewentualnych ograniczeń związanych z wiekiem. 

W przypadku osób starszych chorych na cukrzycę bardzo ważne jest unikanie hipoglikemii. Dlatego wartości docelowe kontroli poziomu cukru we krwi są nieco wyższe dla osób w podeszłym wieku. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat oraz o tym, co jest ważne przy ustalaniu leków i leczeniu cukrzycy, są zawarte w tym artykule

Widok od tyłu na starszego mężczyznę na wózku inwalidzkim pchanego przez młodszego mężczyznę.
© Photographee.eu / Adobe Stock

1. Zapobieganie hipoglikemii – szczególnie ważne dla osób w podeszłym wieku

Hipoglikemia może być szczególnie niebezpieczna u osób w podeszłym wieku. Po pierwsze, zwiększa ona ryzyko upadków. Istnieją również dowody na to, że częste występujące niedocukrzenie (hipoglikemia) sprzyja rozwojowi demencji i ma negatywny wpływ na pamięć oraz zdolności motoryczne. Ponadto, wzrasta podatność na choroby układu krążenia, takie jak zaburzenia rytmu serca i zawał serca. 

Z tego względu, leczenie cukrzycy w podeszłym w wieku koncentruje się na zapobieganiu hipoglikemii, które występują częściej wraz z wiekiem. Wynika to z faktu, że wraz z dłuższym czasem trwania cukrzycy obniża się próg percepcji niskiego poziomu cukru we krwi, a w podeszłym wieku reakcje organizmu zwiększające poziom cukru we krwi są opóźnione. 

Warto wiedzieć:

Zapobieganie hipoglikemii jest szczególnie ważne u osób starszych. Jeśli to możliwe, poziom cukru we krwi nie powinien nigdy spadać poniżej 90 mg/dl (5 mmol/l). 

2. Docelowe wartości cukru we krwi w podeszłym wieku

Cele kontroli poziomu cukru we krwi mogą się zmieniać wraz z wiekiem. Rozsądnym jest ustanowienie nieco wyższych wartości, niż ma to miejsce w przypadku młodszych osób. W przypadku osób starszych ważne jest unikanie niebezpiecznej hipoglikemii.  

Docelowe wartości poziomu cukru we krwi zależą przede wszystkim od indywidualnej sytuacji i stanu pacjenta: 

  • U osób starszych z cukrzycą bez innych poważnych ograniczeń pomóc może stosunkowo ściśle skorygowana wartość HbA1c wynosząca 6,5–7,5% (47,5–58,5 mmol/mol), a także poziom cukru we krwi na czczo wynoszący 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l). 
  • W przypadku osób w bardzo podeszłym wieku, z większymi ograniczeniami, ale które nie wymagają jeszcze opieki, zwykle dąży się do wartości HbA1c wynoszącej maksymalnie 8%. Poziom cukru we krwi na czczo powinien mieścić się w przedziale 100–150 mg/dl (5,6–8,3 mmol/l).  
  • Jeśli dana osoba wymaga opieki lub ma bardzo poważne ograniczenia, to aby zapobiec wystąpieniu hipoglikemii, może być wskazane, by wartość HbA1c była mniejsza niż 8,5% (69,4 mmol/mol), a poziom cukru we krwi na czczo wynosił 110–180 mg/dl (6,1–10 mmol/l). 

Warto wiedzieć:

 „Cukrzyca w podeszłym wieku” oznacza coś innego niż „cukrzyca wieku dorosłego”.  Termin „cukrzyca wieku dorosłego” jest przestarzałym określeniem cukrzycy typu 2, którą dawniej diagnozowano niemal wyłącznie u osób po 40. roku życia. Obecnie jednak coraz częściej na cukrzycę typu 2 zapadają młodzi ludzie, w tym osoby nastoletnie i dzieci. Głównymi przyczynami zachorowań na cukrzycę typu 2 w młodym wieku są brak ruchu i nadwaga.  

3. Dostosowanie leków do wieku

Aby uniknąć hipoglikemii u osób z cukrzycą typu 2, personel medyczny może potrzebować dostosować leczenie doustnymi lekami obniżającymi poziom cukru we krwi. Preferowane są leki, które minimalizują ryzyko hipoglikemii.  

Leki obniżające poziom cukru we krwi z grupy pochodnych sulfonylomocznika uważane są za mniej odpowiednie dla osób starszych chorych na cukrzycę ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia hipoglikemii. W przypadku terapii skojarzonej z kilkoma lekami obniżającymi poziom cukru we krwi należy wziąć pod uwagę również to, iż ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest większe w podeszłym wieku. 

Często w celu leczenia cukrzycy typu 2 w podeszłym wieku przepisuje się metforminę. Stosowanie metforminy należy jednak przerwać w przypadku zmniejszonego wydalania nerkowego (współczynnik wydajności filtracji kłębuszkowej poniżej 30 mililitrów na minutę) lub w sytuacjach, w których należy spodziewać się zaburzonej czynności nerek. Dzieje się tak np. w przypadku infekcji z gorączką lub operacji w znieczuleniu ogólnym.  

Przed interwencjami chirurgicznymi i ogólnie podczas pobytu w szpitalu osoby chore na cukrzycę powinny zawsze informować personel o aktualnie przyjmowanych lekach. 

4. Znalezienie właściwej insulinoterapii

Cukrzycę typu 1 na ogół leczy się insuliną. Nawet w przypadku cukrzycy typu 2 niekiedy konieczne może być rozpoczęcie leczenia insuliną. Dzieje się tak w przypadku, gdy tabletki nie są już wystarczające do kontrolowania poziomu cukru we krwi.  

Wybór odpowiedniej formy insulinoterapii zależy m.in. od życzeń oraz indywidualnych możliwości i zdolności pacjenta. 

Zintensyfikowana insulinoterapia pozwala pacjentom na mniej lub bardziej swobodne kształtowanie swojego życia codziennego i nawyków żywieniowych. Jednakże stawia większe wymagania w zakresie osobistej odpowiedzialności pacjentów, którzy muszą samodzielnie oceniać ilość węglowodanów zawartych w pożywieniu i wstrzykiwać odpowiednią dawkę insuliny. Z kolei konwencjonalna insulinoterapia jest łatwiejsza w prowadzeniu, ale daje też mniej swobody. 

Nawet w przypadku osób chorych na cukrzycę typu 1 lub typu 2, które od lat wstrzykują insulinę w ramach intensywnej insulinoterapii, przejście na inną formę insulinoterapii może mieć sens, jeśli w starszym wieku pogorszą się zdolności umysłowe lub pojawią się inne ograniczenia. 

Tutaj można poczytać więcej o insulinoterapii! 

 

Osoby starsze chore na cukrzycę również powinny zasięgnąć porady przy wyborze leków przeciwcukrzycowych. Oprócz pomp insulinowych dostępne są liczne i różnorodne, łatwe w użyciu peny insulinowe, w przypadku których wystarczy jedynie delikatne naciśnięcie przycisku, aby podać dawkę insuliny. Dostępne są również różne opcje pomiaru poziomu cukru we krwi. Więcej informacji na ten temat można znaleźć poniżej. 

Warto wiedzieć:

Osoby z cukrzycą typu 2, które w podeszłym wieku rozpoczynają leczenie insuliną, powinny w ramach odpowiedniego szkolenia nauczyć się prawidłowego posługiwania się penem insulinowym.  

Kurs „Fit bleiben und älter werden mit Diabetes” (Utrzymanie sprawności i starzenie się przy chorobie cukrzycowej), certyfikowany przez Niemieckie Towarzystwo Diabetologiczne, jest przeznaczony specjalnie dla osób starszych z cukrzycą typu 2, które przyjmują insulinę.  

„DiaLife – zusammen leben mit Diabetes” (DiaLife – wspólne życie z cukrzycą) to także program szkoleniowy dla bliskich osób chorych na cukrzycę.  

Koszty szkolenia diabetologicznego zarówno dla pacjentów, jak i opiekujących się nimi bliskich, są zwykle pokrywane przez kasy chorych. Zapytaj o to swojego doradcę diabetologicznego.  

5. Ciśnienie krwi i poziom lipidów we krwi pod kontrolą

Oprócz odpowiedniej kontroli poziomu cukru we krwi w celu uniknięcia rozwoju chorób wtórnych, ważne jest również prawidłowe ciśnienie krwi i prawidłowy poziom lipidów we krwi.  

Nadciśnienie jest częstą chorobą współistniejącą występującą w podeszłym wieku. Ponieważ nadciśnienie i wysoki poziom cukru we krwi zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, obniżenie wysokiego ciśnienia krwi u osób w podeszłym wieku z cukrzycą jest ważnym środkiem zapobiegawczym. To, które wartości docelowe są odpowiednie, zależy od sytuacji pacjenta. 

Ta sama zasada dotyczy nieprawidłowego poziomu lipidów we krwi. Podwyższony poziom cholesterolu LDL w naczyniach krwionośnych w szczególności zwiększa ryzyko uszkodzenia układu krążenia. Dlatego też ważnym celem leczenia starszych osób chorych na cukrzycę jest dobra kontrola tego stanu, a w razie potrzeby także leczenie farmakologiczne. Przy braku innych poważnych czynników ryzyka zalecany poziom cholesterolu LDL wynosi mniej niż 100 mg/dl (2,5 mmol/l). W przypadku chorób współistniejących, takich jak cukrzycowe uszkodzenie nerek, które zwiększają ryzyko dla serca i naczyń krwionośnych, pożądane są wartości nawet poniżej 70 mg/dl (1,8 mmol/l) lub obniżenie poziomu cholesterolu LDL o co najmniej 50%. 

Warto wiedzieć:

Dzięki dostosowanemu (zdrowemu) stylowi życia i konsekwentnemu leczeniu podwyższonego poziomu cukru we krwi, podwyższonej wartości ciśnienia krwi i niekorzystnych lipidów we krwi, osoby chore na cukrzycę typu 2 mogą obecnie cieszyć się niemal normalną oczekiwaną długością życia.  

Nawet w przypadku cukrzycy typu 1 średnia długość życia znacznie się wydłużyła w ostatnich latach w przypadku zapewnienia dobrej, długoterminowej kontroli poziomu cukru we krwi. 

6. Problemy związane z polipragmazją – stosowanie kilku leków jednocześnie

Tabletka na nadciśnienie, tabletka na tarczycę, a do tego środek obniżający stężenie glukozy we krwi – wiele osób w podeszłym wieku cierpi na kilka chorób jednocześnie, a każdą z nich leczy się różnymi lekami. Szybko prowadzi to przyjmowania sześciu lub więcej leków jednocześnie. Nazywa się to wówczas wielolekowością lub „polipragmazją”.  

Eksperci mają coraz bardziej krytyczny stosunek do polipragmazji. Przyjmowanie kilku leków jednocześnie zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak zawroty głowy, nudności lub oszołomienie. Ponadto pacjentom często trudno jest przestrzegać stosowania wszystkich leków. W przypadku osób chorych na cukrzycę zwiększa się również ryzyko wystąpienia hipoglikemii. 

Wskazówki dla osób przyjmujących jednocześnie wiele leków: 

  • Każdy, kto podejrzewa, że doświadcza działań niepożądanych w związku ze stosowaną kombinacją leków, nie powinien samodzielnie przerywać przyjmowania leków. W takiej sytuacji należy skonsultować się z lekarzem. Może się zdarzyć, że w międzyczasie będzie można uniknąć leczenia lub istnieje lepiej tolerowana alternatywa. 
  • Aby uniknąć polipragmazji, najlepiej jest mieć zaufanego lekarza, który prowadzi rejestr wszystkich przepisanych leków. 
  • Ponadto, personel medyczny powinien regularnie sprawdzać, czy naprawdę wszystkie leki są nadal potrzebne. 

7. Osoby chore na cukrzycę i wymagające opieki

Właściwa kontrola cukrzycy jest często wyzwaniem w przypadku osób wymagających opieki. Główny nacisk kładzie się na zapobieganie hipoglikemii i wystąpieniu długotrwałych następstw cukrzycy, takich jak zespół stopy cukrzycowej. 

W zależności od stopnia zaawansowania cukrzycy od opiekunów często wymagana jest duża wiedza na temat choroby. Jeśli opiekunowie lub krewni przejmują część obowiązków związanych z leczeniem, ważne jest, aby byli oni odpowiednio przeszkoleni. Niemieckie Towarzystwo Diabetologiczne organizuje kursy pozwalające uzyskać dalsze kwalifikacje jako „Specjalista długoterminowej opieki diabetologicznej DDG”, jak również nabyć „Podstawowe kwalifikacje w zakresie opieki diabetologicznej DDG”. Przenosząc pacjenta do domu spokojnej starości, krewni powinni zapytać, czy dostępny jest odpowiednio przeszkolony personel. 

Ważne jest również, aby lekarz prowadzący i osoby sprawujące opiekę nad pacjentem wymieniały między sobą informacje. W ten sposób obie strony mogą lepiej ocenić ewentualne zagrożenia dla pacjenta wynikające z leczenia i, w razie potrzeby, je zmodyfikować. 

 

W przypadku osób wymagających opieki z powodu cukrzycy należy również wziąć pod uwagę następujące kwestie: 

Odżywianie 

Zwłaszcza w przypadku cukrzycy, niedożywienie może wystąpić w podeszłym wieku, jeśli osoby dotknięte chorobą jedzą za mało i w związku z tym wchłaniają zbyt mało składników odżywczych. Ważny jest zbilansowany plan posiłków. W razie potrzeby należy ustalić z lekarzem prowadzącym plan żywieniowy. 

Pielęgnacja skóry i stóp 

Osoby chore na cukrzycę są bardziej podatne na uszkodzenia i choroby skóry. Dlatego niezbędna jest dobra pielęgnacja skóry. Częstym powikłaniem cukrzycy jest stopa cukrzycowa, dlatego opiekunowie powinni codziennie oglądać stopy i sprawdzać, czy nie występują zmiany skórne oraz pytać o zaburzenia czucia i ból. Warto również poprosić o medyczną pielęgnację stóp w celu usunięcia zrogowaciałego naskórka i przycięcia paznokci. Koszty z tego tytułu pokrywa kasa chorych. 

Zdrowie jamy ustnej 

Cukrzyca wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji i często poważnych chorób przyzębia. Dlatego też należy zwrócić szczególną uwagę na zdrowie jamy ustnej.  

Niebezpieczeństwo upadku 

Zaburzona równowaga, pogarszający się wzrok i zmniejszona zdolność reagowania – zwłaszcza w przypadku hipoglikemii – dodatkowo zwiększają z wiekiem ryzyko upadku. Zapobieganie upadkom jest zatem szczególnie ważne. Należy wyeliminować ryzyko potknięcia się (np. śliskie dywany itp.). Pacjentowi należy także zapewnić odpowiednie obuwie oraz, jeśli to konieczne, odpowiednie okulary i ewentualnie pomoc przy poruszaniu się.    

 

Złożenie wniosku o stwierdzenie poziomu wymaganej opieki diabetologicznej 

Jeśli istnieje potrzeba opieki ze względu na cukrzycę, można złożyć wniosek o stwierdzenie odpowiedniego wymaganego poziomu opieki. Oprócz cukrzycy, w ocenie zapotrzebowania na opiekę bierze się pod uwagę m.in. wiek pacjenta, sprawność ruchową, zdolności poznawcze, samoopiekę oraz stopień zaawansowania chorób dodatkowych czy powikłań cukrzycy. 

Oceny zapotrzebowania na opiekę dokonuje służba zdrowia w ramach ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku osób posiadających prywatne ubezpieczenie zdrowotne zadanie to wykonuje usługodawca „Medicproof”. Zakład ubezpieczeń zdrowotnych wykorzystuje wynik oceny zapotrzebowania na opiekę do uznania lub odrzucenia wniosku o stwierdzenie poziomu wymaganej opieki nad chorym na cukrzycę. W przypadku uznania wniosku, w zależności od poziomu opieki, można ubiegać się o następujące usługi: 

  • zasiłek opiekuńczy (np. opieka sprawowana przez krewnych lub znajomych) 
  • świadczenie pielęgnacyjne (np. opieka ambulatoryjna) 
  • świadczenie opieki stacjonarnej (np. zakwaterowanie w domu opieki) 

Dla każdego chorego na cukrzycę objętego opieką domową lub stacjonarną w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin należy opracować indywidualny plan opieki. Szczegółowo opisuje się w nim niezbędne środki pielęgnacyjne i terapie lecznicze.  

8. Wsparcie w leczeniu cukrzycy

Różne narzędzia pomocnicze mogą ułatwić codzienne życie osobom w podeszłym wieku chorującym na cukrzycę. Obejmują one np.: 

  • Glukometr z dużym wyświetlaczem lub obsługą głosową. 
  • Urządzenia pomiarowe, które automatycznie zapisują pomiary. 
  • Systemy ciągłego monitorowania glukozy (systemy CGM), które w sposób ciągły mierzą poziom glukozy za pomocą czujnika na ramieniu lub brzuchu i wskazują wysokie lub niskie wartości za pomocą alarmu. 
  • Łatwe w użyciu peny insulinowe lub pompy insulinowe. 
  • Skarpety antypoślizgowe chroniące przed upadkiem. Spodnie ochronne na biodra pomagające w zapobieganiu urazów. 
  • Zegarek lub aplikacja na telefon przypominające o zażyciu leków lub podaniu insuliny. 
  • Dozownik leków. 

Źródła:

Deutsche Diabetes Gesellschaft: S2k-Leitlinie Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Alter. Langfassung. 2. Auflage. 2018
ElSayed, N. A. et al.: 13. Older Adults: Standards of Care in Diabetes-2023. In: Diabetes Care, 2023, 46: S216-S229
Grundke, S.: Pflegeplanung bei Diabetes mellitus im Alter. In: ProCare, 2022, 27: 22-25
Huber, J. et al.: Geriatric aspects for the management of diabetes mellitus (Update 2023). In: Wien Klin Wochenschr, 2023, 135: 307-318
Karter, J. A. et al.: Development and Validation of the Life Expectancy Estimator for Older Adults with Diabetes (LEAD): the Diabetes and Aging Study. In: J Gen Intern Med, 2023, 38: 2860-2869
Rawshani, A. et al.: Risk Factors, Mortality, and Cardiovascular Outcomes in Patients with Type 2 Diabetes. In: N Engl J Med, 2018, 379: 633-644
Ruiz, P. L. D., et al.: Mortality trends in type 1 diabetes: a multicountry analysis of six population-based cohorts. In: Diabetologia, 2022, 65: 964-972
Sinclair, A. et al.: Diabetes mellitus in older people: position statement on behalf of the International Association of Gerontology and Geriatrics (IAGG), the European Diabetes Working Party for Older People (EDWPOP), and the International Task Force of Experts in Diabetes. In: J Am Med Dir Assoc, 2012, 13: 497-502
Zeyfang, A. et al.: Diabetes Mellitus at an Elderly Age. In: Exp Clin Endocrinol Diabetes, 2023, 131: 24-32
Stan: 30.07.2024

Na szczyt