Co to jest otyłość?
Wsparcie naukowe: Theresa Kössler
Termin otyłość oznacza dużą nadwagę. Potocznie otyłość jest często określana jako otłuszczenie.
Otyłość to nie tylko problem kosmetyczny, ale choroba przewlekła, która może wiązać się z poważnymi problemami zdrowotnymi. Na przykład, jest to czynnik ryzyka dla cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia i niektórych nowotworów.
W Niemczech 67% mężczyzn i 53% kobiet ma nadwagę. Około jedna czwarta z nich jest uznawana za otyłych.
Jak rozwija się otyłość?
Otyłość rozwija się, gdy większa ilość energii jest przyjmowana niż zużywana. W większości przypadków spożycie pokarmu jest zbyt duże, a aktywność fizyczna zbyt mała. Nawet niewielki brak równowagi pomiędzy spożyciem energii a jej zużyciem może w dłuższym okresie czasu prowadzić do nadwagi, a nawet otyłości.
Oprócz stylu życia, w rozwoju otyłości ważną rolę odgrywają również czynniki genetyczne i psychologiczne.
Co zwiększa ryzyko otyłości?
Wystąpieniu otyłości sprzyja wiele czynników:
- częste występowanie otyłości w rodzinie
- niezdrowy tryb życia:
- brak ruchu
- spożywanie większych porcji i stała dostępność pokarmów bogatych w energię
- wyższa zawartość kalorii w żywności
- dieta niskobłonnikowa i/lub wysokotłuszczowa
- stres, depresja i brak snu
- zaburzenia odżywiania
- choroby metaboliczne (np. niedoczynność tarczycy lub zespół Cushinga)
- leki, które również mogą wpływać na masę ciała (np. kortyzon i niektóre leki na depresję, wysokie ciśnienie krwi lub cukrzycę).
Jak rozpoznaje się otyłość?
Wskaźnik masy ciała (BMI) stanowi miarę do oceny stosunku masy ciała do wzrostu. Oblicza się go, dzieląc masę ciała (w kg) przez wzrost podniesiony do kwadratu (w m²).
BMI pomiędzy 18,5 a 24,9 kg/m² jest uważane za prawidłową wagę. Nadwaga jest definiowana jako BMI równe 25 kg/m² lub większe. Od BMI wynoszącego 30 kg/m² mówi się o otyłości.
Warto wiedzieć:
Wzór na obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI):
BMI = masa ciała (kg) / wzrost do kwadratu (m²)
Im wyższy wskaźnik BMI, tym większe ryzyko zachorowania na inne choroby.
Klasyfikacja | Wskaźnik masy ciała (BMI) [kg/m²] | Ryzyko wystąpienia chorób wtórnych |
Niedowaga | poniżej 18,5 | Niskie |
Prawidłowa masa ciała | od 18,5 do 24,9 | Średnie |
Nadwaga | od 25 do 29,9 | Nieznacznie zwiększone |
Otyłość | od 30 |
|
1 stopnia | od 30 do 34,9 | Zwiększone |
2 stopnia | od 35 do 39,9 | Wysokie |
3 stopnia | powyżej 40 | Bardzo wysokie |
Jednak sama masa ciała nie jest decydująca dla ryzyka rozwoju chorób wtórnych. Ważną rolę odgrywa również rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie. Szczególnie silnie zwiększona ilość tkanki tłuszczowej na brzuchu wiąże się z dużym ryzykiem zdrowotnym. Poprzez pomiar obwodu w talii można ocenić poziom tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej.
Istnieje znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych i układu krążenia:
- w przypadku kobiet z obwodem talii wynoszącym 88 cm lub więcej,
- w przypadku mężczyzn z obwodem talii 102 cm lub więcej.
Podjęcie kilku działań może zapobiec rozwojowi nadwagi i otyłości. Decydującą rolę odgrywa przy tym przede wszystkim styl życia:
- Staraj się stosować zrównoważoną dietę bogatą w błonnik.
Unikaj wysokoenergetycznych pokarmów z dużą ilością niezdrowych tłuszczów i wolnych cukrów. Należą do nich napoje bezalkoholowe, słodkie przekąski, fast foody i tłuste wędliny. Z kolei zwiększ spożycie pokarmów o niskiej gęstości energetycznej, takich jak warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste. - W miarę możliwości staraj się unikać napojów alkoholowych.
- Staraj się regularnie ćwiczyć i włącz aktywność fizyczną do swojej codziennej rutyny.
Warto wiedzieć:
Pomocne wskazówki dotyczące zdrowego i zrównoważonego stylu życia można znaleźć w punktach menu „Co mogę zrobić?” oraz „Jak się zmotywować?”.
Otyłość może prowadzić do wielu różnych problemów zdrowotnych i może mieć znaczący wpływ na jakość życia. Nie ma praktycznie narządu lub układu narządów, który nie byłby dotknięty chorobami związanymi z otyłością.
Na szczególną uwagę zasługuje ścisła korelacja pomiędzy masą ciała lub obwodem talii a ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2. Szczególnie decydującą rolę odgrywa czas trwania i stopień nasilenia otyłości: na każdy 1 kg/m² wyższego BMI ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 wzrasta o 20%.
Więcej informacji na temat powstawania cukrzycy typu 2 można znaleźć tutaj!
Warto wiedzieć:
Otyłość wiąże się z podwyższonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę.
Ogólnie obowiązuje zasada: im dłużej utrzymuje się otyłość i im bardziej jest ona wyraźna, tym trudniejsze jest jej leczenie oraz leczenie chorób wtórnych związanych z otyłością. W niektórych przypadkach nie można już cofnąć ewentualnych chorób wtórnych.
Głównymi celami leczenia otyłości są:
- długotrwała redukcja masy ciała
- leczenie lub zapobieganie chorobom wtórnym związanym z otyłością
- poprawa jakości życia.
Aby osiągnąć jak najlepszy sukces, ważne jest, aby cele leczenia były realistyczne i dostosowane do indywidualnych warunków. Nawet zmniejszenie masy ciała o 5–10% ma pozytywny wpływ na zdrowie.
Ponadto ważne jest, aby poza właściwą fazą utraty zbędnych kilogramów uzyskać długoterminową kontrolę masy ciała.
Redukcja masy ciała jest zalecana w następujących przypadkach:
- osoby otyłe z BMI wynoszącym 30 kg/m² lub wyższym,
- osoby z nadwagą z BMI pomiędzy 25 a 29,9 kg/m², u których występują również:
- inne choroby, takie jak wysokie ciśnienie krwi lub cukrzyca typu 2,
- rozmieszczenie tłuszczu wokół brzucha z obwodem talii większym niż 88 cm (kobiety) lub 102 cm (mężczyźni), lub
- zwiększony stres psychospołeczny.
Warto wiedzieć:
Utrata zaledwie 5–10% wagi wyjściowej pozwoli polepszyć zdrowie.
Warto wiedzieć:
Na stronie internetowej Samopomoc w przypadku otyłości (linki w języku niemieckim) można znaleźć przegląd grup samopomocy dla osób z otyłością w Niemczech, Austrii i Szwajcarii.
3 filary tworzące podstawowy program leczenia otyłości: odżywianie, ruch oraz własne zachowanie.
Odżywianie
Aby schudnąć, należy dostarczyć organizmowi mniej energii, niż jest zużywana. W ciągu doby należy zmniejszyć spożycie energii o około 500 kilokalorii (w skrócie kcal, często potocznie nazywanych po prostu kaloriami) w stosunku do rzeczywistego zapotrzebowania. W ten sposób można osiągnąć stałą redukcję wagi o około 1–2 kilogramów miesięcznie.
Nie ma znaczenia, czy zmniejszone spożycie energii zostanie osiągnięte poprzez zmniejszenie spożycia tłuszczu, węglowodanów lub kombinacji obu. Ważne jest, aby wybrać strategię, która Ci odpowiada i której możesz się trzymać przez długi czas. Ponadto należy zawsze dbać o to, aby organizm był stale zaopatrywany we wszystkie ważne składniki odżywcze.
Tutaj można dowiedzieć się, jak wygląda zbilansowana dieta!
Ruch
Aktywność fizyczna prowadzi do zwiększonego zużycia energii i zapobiega utracie masy mięśniowej. Ma to pozytywny wpływ na redukcję i stabilizację masy ciała.
Ponadto, regularne ćwiczenia mają korzystny wpływ na zdrowie i jakość życia.
Tutaj można przeczytać, w jaki sposób ruch wpływa na zdrowie!
Należy ruszać się przez co najmniej 150 minut w tygodniu. Szczególnie polecane są sporty wytrzymałościowe, takie jak wędrówki, spacery, jogging, jazda na rowerze czy pływanie. Rodzaj i intensywność ćwiczeń powinny być dobierane indywidualnie w zależności od stanu zdrowia i preferencji. Ważne jest, aby ruch sprawiał przyjemność!
Tutaj można znaleźć cenne wskazówki na temat tego, jak zacząć więcej się ruszać!
Powinieneś także spróbować włączyć więcej ćwiczeń do swojej codziennej rutyny. Istnieje wiele sposobów, aby to zrobić, na przykład:
- Częściej korzystaj ze schodów zamiast z windy.
- Unikaj korzystania z samochodu, tramwaju lub autobusu na krótszych trasach.
- Wieczorem wybierz się na relaksujący spacer.
- Często używane narzędzia umieszczaj poza wygodnym zasięgiem.
Zachowanie
Oprócz diety i ćwiczeń, w leczeniu otyłości ważną rolę odgrywa również własne zachowanie. Dzieje się tak dlatego, że w celu zmniejszenia masy ciała i utrzymania jej na stałym poziomie w dłuższej perspektywie czasowej często konieczne jest dostosowanie wcześniejszych nawyków życiowych. Dobrą pomocą w tym zakresie może być uczestnictwo w terapii behawioralnej.
Inne możliwości leczenia
Jeżeli w ramach programu podstawowego nie udało się schudnąć lub osiągnięto tylko niewielki spadek wagi, w leczeniu otyłości można czasami zastosować leki lub interwencje chirurgiczne.
Te opcje leczenia wiążą się jednak z potencjalnymi działaniami niepożądanymi i ryzykiem i powinny być rozważane tylko wtedy, gdy metody leczenia zachowawczego zostały całkowicie wyczerpane; oraz
- w przypadku skrajnej otyłości, lub
- gdy osoby dotknięte tą chorobą mają znaczną nadwagę i cierpią na choroby wtórne, takie jak cukrzyca typu 2 lub wysokie ciśnienie krwi.
Źródła:
Deutsche Adipositas-Gesellschaft et al.: Interdisziplinäre Leitlinie der Qualität S3 zur „Prävention und Therapie der Adipositas“. Version 2.0. 2014
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: Deutscher Gesundheitsbericht Diabetes 2020. Kirchheim Verlag, Mainz, 2020
Hauner, H. et al.: Adipositas und Diabetes mellitus. In: Diabetologie, 2018, 13: 192-198
Hauner, H.: Ernährungsmedizinische Konzepte bei Adipositas. In: Internist, 2015, 56: 137-142
Nationale Diabetes-Surveillance am Robert Koch-Institut: Diabetes in Deutschland – Bericht der Nationalen Diabetes-Surveillance 2019. Robert Koch-Institut, Berlin
SRH Hochschule für Gesundheit et al.: Patientenleitlinie zur Diagnose und Behandlung der Adipositas. 1. Auflage. 2019
Wirth, A. et al.: Clinical practice guideline: The prevention and treatment of obesity. In: Dtsch Arztebl Int, 2014, 111: 705-713
World Health Organization: Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO consultation. In: World Health Organ Tech Rep Ser, 2000, 894: 1-253
Stan: 09.01.2020