Co to jest cukrzyca typu 1?
Wsparcie naukowe: prof. dr Carolin Daniel
W przypadku cukrzycy typu 1 organizm nie może już produkować niezbędnego hormonu insuliny lub produkuje go w niewystarczającej ilości. Bez insuliny komórki organizmu nie mogą już wchłaniać cukru z pożywienia. Poziom cukru we krwi wzrasta – z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia.
Cukrzyca typu 1 nie jest jeszcze uleczalna. Osoby z cukrzycą typu 1 muszą przyjmować insulinę przez całe życie poprzez zastrzyki lub pompy insulinowe.
Cukrzyca typu 1 jest najczęstszą chorobą metaboliczną występującą u dzieci. Najczęściej choroba ujawnia się w okresie dojrzewania, między 10. a 15. rokiem życia. Dlatego też ta forma cukrzycy była wcześniej nazywana cukrzycą młodzieńczą. Choroba może jednak wystąpić w każdym wieku.
Cukrzyca typu 1: choroba autoimmunologiczna
W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, indywidualny styl życia, otyłość czy brak ruchu nie odgrywają roli w rozwoju cukrzycy typu 1. Jest to choroba autoimmunologiczna: W tym procesie błędnie działający układ odpornościowy niszczy komórki produkujące insulinę we własnym organizmie. Insulina jest wytwarzana przez komórki beta. Znajdują się one w tzw. wyspach Langerhansa, pewnych obszarach komórek trzustki. Komórki beta stanowią 65–85% wysp Langerhansa. Dlatego też często określa się je mianem komórek wyspowych.
Trzustka jest narządem znajdującym się w górnej części jamy brzusznej, za żołądkiem. Uwalnia ona różne substancje do jelit lub bezpośrednio do krwi i w ten sposób uczestniczy w trawieniu jedzenia.
Insulina jest ważnym hormonem, czyli substancją przekaźnikową, która jest uwalniana do krwi przez komórki beta. Bez insuliny dochodzi do poważnych zaburzeń w metabolizmie cukru. Wzrasta ilość cukru we krwi.
Tutaj można dowiedzieć się więcej o procesach zachodzących w organizmie i rozwoju cukrzycy typu 1.
Jakie są typowe objawy cukrzycy typu 1?
Typowymi objawami cukrzycy typu 1 są:
- silne pragnienie
- częste oddawanie moczu
- utrata wagi
- osłabienie mięśni
- zmęczenie i znużenie
- słabe gojenie się ran
- sucha skóra
- zaburzenia widzenia.
W przypadku cukrzycy typu 1 objawy te mogą rozwinąć się w ciągu kilku tygodni, a nawet dni. Stosunkowo szybko i bez ostrzeżenia, wzrastająca hiperglikemia organizmu może wywołać poważne zaburzenia metaboliczne, tzw. cukrzycową kwasicę ketonową. Towarzyszy temu nadkwaśność organizmu, która może wywołać typowe objawy, takie jak:
- bóle brzucha
- wymioty
- nudności
- pogłębione kompulsywne oddychanie
- nieprzyjemny oddech lub mocz
- zaburzenia świadomości i utrata przytomności aż do śpiączki.
Jeśli podejrzewa się cukrzycę, badanie laboratoryjne wykonane przez lekarza zwykle szybko wyjaśnia sprawę. Typowe są zmiany w obrazie krwi i moczu:
- Podwyższony poziom cukru we krwi (hiperglikemia)
- Zwiększone wydalanie glukozy z moczem (glukozuria)
- Zakwaszenie krwi z powodu nagromadzenia ciał ketonowych (Kwasica ketonowa)
Warto wiedzieć:
Osobisty styl życia nie odgrywa żadnej roli w rozwoju cukrzycy typu 1. Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną.
Cukrzyca może powodować liczne choroby wtórne. Wysoki poziom cukru we krwi uszkadza małe i duże naczynia krwionośne, a także nerwy. Może to mieć wpływ na wiele narządów. Dlatego ważne są regularne badania lekarskie. Dotyczy to głównie oczu, nerek, mózgu, układu krążenia i stóp. Uszkodzenie nerwów może prowadzić do zmniejszenia odczuwania bólu, tak że np. drobne urazy stóp nie będą zauważane. W najgorszym przypadku dochodzi do powstania źle gojących się ran.
Jakie są możliwe choroby wtórne powiązane z cukrzycą typu 1 i jak można im zapobiegać?
Po każdym posiłku trawiony pokarm jest rozkładany na poszczególne składniki. Najważniejszymi z nich są białka, tłuszcze i węglowodany. Artykuły spożywcze, takie jak chleb, makaron, ryż czy ziemniaki, składają się głównie z węglowodanów. W układzie pokarmowym węglowodany są rozkładane na drobne cząsteczki cukru. Nazywa się je dekstrozą lub glukozą.
Glukoza to najważniejsze źródło energii dla organizmu. Po posiłku we krwi znajduje się dużo dekstrozy; poziom glukozy we krwi podnosi się. Poziom cukru we krwi jest na bieżąco kontrolowany przez trzustkę. Przyrost wartości jest sygnałem, że pora uwolnić do krwiobiegu hormon zwany insuliną.
Hormony to neuroprzekaźniki, odpowiedzialne za komunikację między różnymi komórkami w naszym organizmie. Zadaniem insuliny jest transport cukru do poszczególnych komórek naszego organizmu. Krew transportuje insulinę do komórek ciała, do mięśni i do mózgu. Insulina pełni rolę klucza, dzięki któremu cukier przyjmowany wraz z pożywieniem może dostać się do środka komórek organizmu. Komórki potrzebują cukru jako nośnika energii i nie mogą się bez niego obejść.
Cukrzycowa kwasica ketonowa występuje przede wszystkim u osób z cukrzycą typu 1. Powstaje ona przy silnym zwiększeniu poziomu glukozy we krwi na skutek braku insuliny. Jeśli insuliny jest za mało, cukier z krwi nie może być wchłaniany do komórek ciała, którym brakuje energii do procesów metabolicznych. Organizm rozkłada wówczas tkankę tłuszczową, aby zaspokoić swoje potrzeby energetyczne. Tłuszcz jest przekształcany w kwasy tłuszczowe, kwasy tłuszczowe są niekompletnie przekształcane w tzw. ciała ketonowe. Zwiększone stężenie ciał ketonowych prowadzi do niebezpiecznego zakwaszenia krwi. Powstała kwasica ketonowa daje się m.in. następujące objawy:
- suchość w ustach
- sucha skóra
- silne mdłości z wymiotami
- bóle brzucha
- zapach acetonu w oddechu (podobny do zapachu lakieru do paznokci lub owoców)
- głębokie oddychanie (oddech Kussmaula)
- silne zmęczenie/senność
- pragnienie
- częste oddawanie moczu (wielomocz)
- oddawanie moczu w nocy (nokturia)
- uczucie osłabienia
- senność
- splątanie
- zaburzenia widzenia.
Nieleczona kwasica ketonowa może prowadzić do śpiączki cukrzycowej, złożonego zaburzenia metabolicznego z utratą przytomności i ostrym zagrożeniem życia osoby dotkniętej chorobą. Cukrzycowa kwasica ketonowa musi być leczona w szpitalu, zazwyczaj na oddziale intensywnej terapii.
Osoby chore na cukrzycę, u których poziom glukozy we krwi stale przekracza 240 mg/dl (13,3 mmol/l), powinny sprawdzić zawartość ketonów w moczu za pomocą pasków testowych do oznaczania ketonów.
Jeśli test wykaże obecność ciał ketonowych w moczu (Ketonuria), pacjent powinien pić dużo płynów i w miarę możliwości unikać aktywności fizycznej. Jeśli objawy ketonurii nie ustąpią w ciągu następnych 8 godzin, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Może to zapobiec zaburzeniu metabolicznemu spowodowanemu kwasicą ketonową.
Źródła:
Danne, T. et al. (2014): Diabetes bei Kindern und Jugendlichen. 7. Auflage. Springer Verlag, Heidelberg, ISBN: 978-3-642-24645-6
Fayfman, M. et al.: Management of Hyperglycemic Crises: Diabetic Ketoacidosis and Hyperglycemic Hyperosmolar State. In: Med Clin North Am, 2017, 101: 587-606
Häring, H.-U. et al. (2011): Diabetologie in Klinik und Praxis. 6. Auflage. Georg Thieme Verlag KG, ISBN: 9783135128061
Umpierrez, G. et al.: Diabetic emergencies — ketoacidosis, hyperglycaemic hyperosmolar state and hypoglycaemia. In: Nat Rev Endocrinol, 2016, 12: 222-232
Stan: 26.10.2019