Cukrzyca od A do Z

Aceton jest produktem metabolizmu, który może powstać np. w przypadku niedoboru insuliny. Bez insuliny organizm nie może uzyskać wystarczającej ilości energii z cukru (glukozy). Do produkcji energii komórki organizmu rozkładają więc tłuszcz. W ten sposób powstają tzw. ciała ketonowe, w tym aceton. Jeśli nagromadzą się we krwi, mogą prowadzić do nadkwasoty organizmu.

Adrenalina jest hormonem stresu, który, m. in., zwiększa tętno, zużycie tlenu i utratę tkanki tłuszczowej oraz rozszerza oskrzela. Hormon ten zwiększa również poziom cukru we krwi poprzez hamowanie uwalniania insuliny, zmniejszenie działania insuliny i wspieranie rozkładu cukru gromadzonego w wątrobie (glikogenu) do glukozy.

Akarboza jest lekiem w postaci tabletek i dlatego zalicza się ją do grupy doustnych leków przeciwcukrzycowych. Stosuje się ją do obniżania poziomu cukru we krwi w cukrzycy typu 2.

Albumina jest białkiem krwi produkowanym w wątrobie. Albuminuria to wydalanie albuminy z moczem. Może to świadczyć o chorobie nerek. Albumina nie jest normalnie wydalana przez nerki. Zobacz także mikroalbuminuria i makroalbuminuria.

Aminokwasy są budulcem, z którego powstają białka. Białka w organizmie składają się w sumie z 20 różnych aminokwasów. Większość z nich może być produkowana przez sam organizm. Niektóre z tych aminokwasów muszą być przyjmowane z jedzeniem. Są one nazywane aminokwasami niezbędnymi.

Anamneza lub historia choroby jest wywiadem zbieranym przez lekarza w odniesieniu do charakteru, początku i przebiegu dolegliwości.

Analogi insuliny to leki stosowane w leczeniu cukrzycy. Powstają poprzez zastąpienie i modyfikację pewnych elementów składowych insuliny. W ten sposób możliwa jest zmiana momentu i długości ich działania. W efekcie umożliwiają lepszą kontrolę insulinoterapii. Do ich produkcji wykorzystuje się genetycznie modyfikowane bakterie i grzyby drożdżowe.

Termin ten opisuje choroby naczyń krwionośnych. W cukrzycy rozróżnia się mikroangiopatię i makroangiopatię.

Antygeny to zwykle obce struktury białkowe, ale mogą to być również węglowodany, tłuszcze lub inne składniki. Układ odpornościowy reaguje na antygeny poprzez produkcję przeciwciał. Antygeny znajdują się np. na powierzchni wielu bakterii.

Antyoksydanty to substancje roślinne, które chronią komórki i informację genetyczną przed uszkodzeniami spowodowanymi przez rodniki tlenowe. Antyoksydanty znajdują się w wielu owocach i warzywach.

Arterie (tętnice) to naczynia krwionośne, które przenoszą bogatą w tlen krew z serca do organizmu.

Arterioskleroza jest często potocznie nazywana „miażdżycą”. Patologiczne złogi pojawiają się w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych, powodując ich zwężenie i stwardnienie. Złogi te nazywane są również blaszkami miażdżycowymi. Zwężenie naczyń może prowadzić do okluzji naczyniowej, np. zawału serca. Arterioskleroza rozwija się powoli, często przez lata.

Skrót ASH oznacza alkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (alcoholic steatohepatitis). Jest to stan zapalny stłuszczonej wątroby spowodowany wysokim spożyciem alkoholu.

Zobacz także trifosforan adenozyny.

Awaryjne jednostki chlebowe to przekąski zawierające węglowodany, które są szybko wchłaniane przez organizm. W ten sposób można szybko przeciwdziałać zagrożeniu hipoglikemią (niskim poziomem cukru we krwi). Do tego celu najlepiej sprawdzają się np. batoniki z dekstrozą, batoniki musli lub soki owocowe.

Badanie interwencyjne to badanie, w którym zespół badawczy przydziela uczestników do różnych zaplanowanych interwencji (np. leczenia dwoma lekami). Zespół badawczy przeprowadza różne interwencje na uczestnikach, obserwuje ich i bada zachodzące zmiany. W ten sposób naukowcy chcą dowiedzieć się, jak skuteczne są określone środki, np. w leczeniu cukrzycy.

Badanie kohortowe to porównawcze badanie obserwacyjne, w którym grupa osób (kohorta) z określoną cechą lub bez niej jest obserwowana w danym okresie. Pozwala to zidentyfikować różnice w występowaniu choroby docelowej. Badania kohortowe są szczególnie pomocne w identyfikacji specyficznych czynników ryzyka dla danej choroby. Na przykład, jeśli jedna grupa pali papierosy, a druga nie, możliwe jest zbadanie, jak ich stan zdrowia zmieniał się na przestrzeni wielu lat.

Za pomocą badania ultrasonograficznego metodą dopplerowską lekarz może zobrazować na ekranie monitora przepływającą krew i zwężenia w naczyniach.

Słowo „bajpas” pochodzi z języka angielskiego („bypass”) i oznacza „obejście”. Bajpas to pomostowanie przeszkody powstałej w wyniku zabiegu chirurgicznego. Można je wykonać np. poprzez usunięcie naczyń w określonej części ciała. Wąskie lub całkowicie zablokowane naczynia można obejść, aby zapewnić dopływ krwi. W przypadku operacji zmniejszenia żołądka, zwanej bajpasem żołądkowym, żołądek zostaje podzielony. Mniejsza część żołądka jest oddzielana i łączona bezpośrednio z jelitem cienkim, przez które przepływa treść pokarmowa. Po operacji treść pokarmowa omija pozostałą część żołądka.

Beta-blokery to leki stosowane w leczeniu chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca lub dusznica bolesna.

Białka, zwane również proteinami, są naturalnie występującymi substancjami, które składają się wyłącznie lub w przeważającej części z aminokwasów. Są one niezbędnym składnikiem niemal wszystkich żywych organizmów i, obok węglowodanów i tłuszczów, należą do podstawowych składników odżywczych. Pełnią one w organizmie różne zadania.

Białko C-reaktywne (w skrócie CRP) jest białkiem, które wykazuje podwyższone wartości we krwi w przypadku stanów zapalnych.

Zobacz także metformina.

Bilans energetyczny opisuje związek pomiędzy zużyciem energii a jej absorpcją. Jeśli absorpcja energii jest większa niż jej zużycie, bilans energetyczny jest dodatni. Dzieje się tak podczas fazy wzrostu fizycznego. Po zakończeniu fazy wzrostu, dodatni bilans energetyczny prowadzi do przyrostu masy ciała. Utrata wagi jest możliwa tylko przy ujemnym bilansie energetycznym, tzn. gdy zużywa się więcej energii niż się jej spożywa.

Biomarkery to cechy biologiczne, które mogą być mierzone i oceniane w próbkach krwi lub tkanek. Biomarkery mogą wskazywać nie tylko na patologiczne, ale i fizjologiczne procesy zachodzące w organizmie. Każda wartość laboratoryjna jest więc klasycznym biomarkerem.

Biopsja jest procedurą diagnostyczną, w której pobierana jest mała próbka tkanki lub komórek, a następnie badana w laboratorium.

Błonnik pokarmowy to składniki żywności, które nie są lub są jedynie częściowo trawione przez człowieka, np. celuloza. Dają uczucie sytości i ułatwiają wypróżnianie. Ponadto, spowalniają wchłanianie cukru i cholesterolu w jelitach. Większość błonnika pokarmowego to węglowodany złożone, tzw. polisacharydy.

CGM to skrót od „Continuous Glucose Monitoring” i oznacza ciągłe monitorowanie poziomu glukozy. Czujnik w sposób ciągły mierzy zawartość glukozy w płynie tkankowym podskórnej tkanki tłuszczowej. Należy pamiętać, że wartość glukozy w płynie tkankowym nie odpowiada aktualnej wartości glukozy we krwi, ale wskazuje wartość glukozy, która była obecna we krwi około 15 minut wcześniej. Nadajnik, który jest zwykle umieszczony na brzuchu lub na ramieniu pod skórą, przekazuje wartości do urządzenia wyświetlającego. W niektórych urządzeniach wyświetlacz sygnalizuje również alarm po osiągnięciu ustawionych granic ostrzegawczych, np. w przypadku hipoglikemii. W zależności od dostawcy czujnik musi być wymieniany około raz w tygodniu i kalibrowany przed użyciem.

Chirurgia bariatryczna jest chirurgicznym leczeniem skrajnej nadwagi, zwanej również otyłością. Wiąże się z zabiegiem chirurgicznym na przewodzie pokarmowym. Ma to na celu zmniejszenie spożycia pokarmu lub zmniejszenie wchłaniania składników odżywczych bogatych w energię. Jedną z interwencji chirurgicznych stosowanych w leczeniu otyłości jest np. operacja zmniejszenia żołądka.

W przypadku choroby autoimmunologicznej funkcjonować przestaje układ odpornościowy, czyli własny system obronny organizmu. Układ odpornościowy nie potrafi już wtedy odróżnić własnych komórek organizmu od intruzów, takich jak bakterie czy wirusy. W przypadku cukrzycy typu 1 w ten sposób niszczone są komórki trzustki produkujące insulinę.

PAD, z ang. „peripheral artery disease”, oznacza chorobę tętnic obwodowych, potocznie zwaną chromaniem przestankowym. W przypadku choroby okluzyjnej tętnic obwodowych zaburzone jest ukrwienie naczyń w miednicy, jak również w rękach i nogach. W przypadku tej choroby szczególnie często zwapnieniu ulegają naczynia w nogach, przez co są silnie zwężone lub zablokowane. Krew nie dociera już do stóp, dlatego nie są one zaopatrywane w wystarczającą ilość tlenu i składników odżywczych. Na początku, zaburzenia krążenia zwykle przebiegają bezobjawowo. Często pierwszymi objawami PAD są ciągnące, skurczowe bóle podczas chodzenia, które zmuszają osobę do zatrzymania się.

W chorobie restrykcyjnej płuca z różnych powodów nie mogą się prawidłowo rozprężać. Objawia się ona ograniczeniem oddychania i może być chorobą wtórną cukrzycy.

Choroba wieńcowa jest chorobą niedokrwienną serca. Zwykle jest spowodowana arteriosklerozą, w przypadku której tłuszcz i złogi wapnia odkładają się w naczyniach krwionośnych. W chorobie wieńcowej przekrój poprzeczny naczyń wieńcowych jest zmniejszony. W rezultacie zmniejsza się przepływ krwi i dopływ tlenu. W miarę postępu choroby wzrasta prawdopodobieństwo rozwoju innych chorób serca, takich jak zawał.

Chorobowość to termin fachowy oznaczający częstotliwość występowania choroby. Informuje o tym, jaki odsetek ludzi w populacji w danym czasie lub w danym okresie cierpi na daną chorobę.

Cholesterol jest substancją podobną do tłuszczu. Może dostać się do organizmu wraz z jedzeniem, ale jest głównie produkowany przez sam organizm, przede wszystkim w wątrobie. Jest składnikiem ścian komórkowych i budulcem wielu hormonów. Cholesterol występuje w różnych formach, które mogą mieć niską gęstość (LDL) lub wysoką gęstość (HDL). Stosunek ilościowy pomiędzy tymi dwoma formami jest związany z ryzykiem chorób serca. Niski poziom cholesterolu LDL i wysoki poziom cholesterolu HDL wiąże się z niskim ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia.

Patrz CGM.

Ciała ketonowe to substancje, których wytwarzanie zwiększa się podczas rozpadu tłuszczu w wyniku niedoboru insuliny. Należy do nich np. aceton. Gdy występują powyżej pewnego stężenia we krwi, mogą prowadzić do kwasicy ketonowej.

Cukry są węglowodanami i stanowią ważne źródło energii dla organizmu. W zależności od ich wielkości rozróżnia się cukry proste, dwucukry i cukry złożone (polisacharydy).

Cukry (węglowodany), które składają się tylko z jednego bloku budulcowego. Najbardziej znanym cukrem prostym jest glukoza (dekstroza). W przypadku połączenia dwóch cukrów prostych (monosacharydów) powstają disacharydy, a kilku – polisacharydy.

Bardzo duże cząsteczki cukru składające się z wielu połączonych ze sobą cukrów prostych. Do tej grupy należą substancje magazynujące: skrobia i glikogen.

Patrz cukrzyca ciężarnych.

Cukrzyca ciężarnych (cukrzyca ciążowa) jest formą cukrzycy, która pojawia się po raz pierwszy podczas ciąży. Cukrzyca ciężarnych jest jedną z najczęstszych chorób towarzyszących ciąży. Z reguły ta forma zaburzeń metabolicznych ustępuje po urodzeniu dziecka. Choroba zwiększa jednak prawdopodobieństwo, że u dotkniętych nią matek rozwinie się później cukrzyca typu 2.

Cukrzyca typu MODY była kiedyś nazywana w Niemczech cukrzycą typu 3a. Ta forma cukrzycy jest spowodowana wadami genetycznymi. Prowadzą one do zaburzeń funkcjonowania komórek beta (dysfunkcji komórek beta). Cukrzyca typu MODY występuje u mniej niż 5% osób z cukrzycą na całym świecie. Z reguły cukrzyca typu MODY występuje w rodzinach osób dorosłych z prawidłową masą ciała w wieku poniżej 25 lat. U osób z cukrzycą typu MODY często rozpoznaje się cukrzycę typu 1 lub typu 2. Zmiany w materiale genetycznym można zidentyfikować jedynie poprzez wykonanie badania genetycznego. Obecnie znanych jest 14 postaci cukrzycy typu MODY.

Czynniki transkrypcyjne to określone białka, które są niezbędne do odczytu genów.

Ten lek obniżający poziom cukru we krwi jest stosowany u osób dorosłych z cukrzycą typu 2, gdy zwykle stosowany lek (metformina) nie jest tolerowany, a zmiana stylu życia nie wystarczy, aby obniżyć poziom cukru we krwi. Dapagliflozyna jest inhibitorem SGLT-2. Może być również łączona z innymi środkami obniżającymi poziom cukru we krwi.

Dawka podstawowa pokrywa indywidualne podstawowe zapotrzebowanie na insulinę w terapii pompą insulinową, niezależnie od posiłku.

Degludec jest długodziałającym analogiem insuliny, w którym określone składniki (aminokwasy) struktury molekularnej insuliny ludzkiej zostały zmienione. Działanie insuliny zostaje w ten sposób znacznie przedłużone. Należy do grupy insulin bazowych.

Patrz glukoza.

Detemir jest długodziałającym analogiem insuliny (patrz analogi insuliny), w którym do struktury molekularnej insuliny ludzkiej dodano określone składniki (aminokwasy). Działanie insuliny zostaje w ten sposób znacznie przedłużone. Należy do grupy insulin bazowych.

Diabetolog to osoba wykonująca zawód medyczny (np. internista lub ginekolog), posiadająca dodatkowe kwalifikacje do sprawowania opieki medycznej nad osobami chorymi na cukrzycę.

Dializa to proces leczenia, w którym substancje moczowe są usuwane z krwi. Substancje te są normalnie wydalane przez nerki. Podczas dializy, zwanej również płukaniem krwi, krew jest oczyszczana z toksyn za pomocą sztucznej nerki lub przepłukiwana sterylnymi płynami przez otrzewną. Leczenie to staje się konieczne, gdy czynność nerek jest poważnie upośledzona i nerki nie są w stanie dłużej wykonywać tego zadania.

Jest to termin fachowy określający dwucukry. Związek ten, węglowodan, składa się z dwóch cukrów prostych (monosacharydów). Przykładem jest klasyczny cukier domowy – sacharoza – która składa się z cukrów prostych: glukozy i fruktozy.

Ta wartość pomiarowa dostarcza informacji o tym, jak wysokie było średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 8–12 tygodni. Jest to tak zwana długoterminowa pamięć stężenia glukozy we krwi i jest również oznaczana jako wartość HbA1c.

Doustne leki przeciwcukrzycowe są lekami obniżającymi poziom cukru we krwi w postaci tabletek, stosowane najczęściej w leczeniu cukrzycy typu 2. Stosuje się je, gdy zmiany w diecie i poprawa stylu życia nie są wystarczające. Doustne leki przeciwcukrzycowe różnią się sposobem działania. W leczeniu cukrzycy typu 2 stosuje się następujące doustne leki przeciwcukrzycowe:

• Metformina
• Sulfonylomoczniki
• Glinidy
• Inhibitory DPP-4
• Inhibitory SGLT-2
• Inhibitory alfa-glukozydazy
• Glitazony

Kwas dezoksyrybonukleinowy (deoxyribonucleic acid – DNA) jest cząsteczką o długim łańcuchu, na którym przechowywana jest informacja genetyczna. DNA składa się z cząsteczek cukru, fosforanu i czterech zasad (adenina, guanina, cytozyna, tymina). Sekwencja zasad tworzy kod genetyczny. DNA składa się z dwóch nici biegnących w przeciwnych kierunkach, które są połączone ze sobą jak zamek błyskawiczny. W ten sposób dwie zasady zawsze dokładnie do siebie pasują: adenina wiąże się tylko z tyminą, a guanina tylko z cytozyną.

Termin ten odnosi się do podawania leku w formie zastrzyku lub wlewu do żyły.

Służy do diagnozowania cukrzycy i jest wykonywany, gdy doustny test obciążenia glukozą nie jest możliwy. W dożylnym teście obciążenia glukozą lekarz wstrzykuje roztwór glukozy bezpośrednio do krwiobiegu. Następnie mierzy ilość insuliny produkowanej przez komórki beta trzustki. Pozwala to zbadać, jak dobrze funkcjonują komórki beta pod względem produkcji insuliny.

Duloksetyna jest lekiem stosowanym w leczeniu bólu w neuropatii cukrzycowej, która jest powikłaniem cukrzycy.

To nagły, tępy ból w klatce piersiowej. Ból może promieniować do innych części ciała, np. do ramienia. Jest często spowodowana chorobą wieńcową (choroba niedokrwienna serca, ChNS). Oznacza to, że naczynia krwionośne serca są zwężone, co z kolei utrudnia przepływ krwi.

Disacharyd jest większą cząsteczką cukru, która składa się z dwóch połączonych ze sobą cukrów prostych. Przykładem disacharydu jest sacharoza, klasyczny cukier domowy.

Dżul jest jednostką miary wartości odżywczej żywności. 1 dżul odpowiada 0,239 kalorii. Wartość energetyczna żywności podawana jest w dwóch jednostkach: kilodżulach (kJ) i kilokaloriach (kcal).

Efekt brzasku to wzrost poziomu cukru we krwi we wczesnych godzinach porannych. Wzrost ten jest spowodowany hormonami, których organizm uwalnia więcej w tym czasie. Powoduje to uwalnianie większej ilości cukru (glukozy) w wątrobie i zwiększa zapotrzebowanie na insulinę. U niektórych osób cukrzyca nie może być odpowiednio kontrolowana za pomocą konwencjonalnej lub zintensyfikowanej insulinoterapii. Jest to jeden z powodów stosowania terapii pompą insulinową. Stosując pompę insulinową i zwiększając wcześnie rano dawkę podstawową insuliny można wyrównać poranny wzrost poziomu glukozy we krwi. Stosowanie lub zwiększenie wieczornej dawki insuliny długodziałającej, w przypadku intensyfikacji insulinoterapii, może również przeciwdziałać porannemu wzrostowi poziomu glukozy we krwi.

Efekt Somogyi, znany również jako „hiperglikemia z odbicia”, to wzrost stężenia glukozy we krwi we wczesnych godzinach porannych, który następuje po nocnej hipoglikemii. W wyniku zbyt dużej dawki insuliny wieczorem, poziom cukru we krwi początkowo spada. Organizm uruchamia wtedy kontrregulację: poprzez różne mechanizmy, przede wszystkim poprzez uwalnianie hormonu stresu – adrenaliny, dochodzi do porannego wzrostu poziomu cukru we krwi.

Elastografia jest specjalną procedurą diagnostyki obrazowej. Jest to bardziej zaawansowana technika ultrasonograficzna. Służy do badania twardości i spoistości narządów.

Badanie to może być wykorzystane do sprawdzenia funkcji elektrycznej nerwów i, w razie potrzeby, do wykrycia ich uszkodzenia.

Metoda ta polega na pomiarze aktywności elektrycznej serca. Badanie EKG wykonuje się w spoczynku (w pozycji leżącej) lub podczas wysiłku (na ergometrze rowerowym). Dostarcza ono informacji o rytmie i częstości akcji serca. Dodatkowo mierzone są procesy pobudzenia w mięśniu sercowym. Procesy pobudzenia to czynności elektryczne serca, które odpowiadają za jego bicie. Badanie dostarcza informacji o zmianach w kształcie i strukturze serca.

Ten lek obniżający poziom cukru we krwi jest stosowany u osób dorosłych z cukrzycą typu 2, gdy zwykle stosowany lek (metformina) nie jest tolerowany, a zmiana stylu życia nie wystarczy, aby obniżyć poziom cukru we krwi. Empagliflozyna jest inhibitorem SGLT-2. Może być również łączona z innymi środkami obniżającymi poziom cukru we krwi.

Enzymy to białka, które inicjują lub przyspieszają reakcję chemiczną. Enzymy biorą udział w prawie wszystkich reakcjach metabolicznych w organizmie.

Są to enzymy, czyli białka, charakterystyczne dla komórek wątroby. W przypadku chorób wątroby mogą dostarczyć cennych informacji o rodzaju i stopniu nasilenia danej choroby.

Epidemiologia zajmuje się badaniem rozmieszczenia i przyczyn chorób w populacji. Badania epidemiologiczne nad cukrzycą dotyczą liczby osób z nowo rozpoznaną chorobą cukrzycową w określonym czasie i liczby osób w populacji chorujących na cukrzycę. Często przedmiotem badania jest geograficzne rozmieszczenie choroby. Ponadto, czynniki takie jak wiek, płeć czy klasa społeczna są ważnymi aspektami w opisie rozwoju cukrzycy.

Faza dostosowywania dawki to okres na początku przyjmowania leku, podczas którego bada się i indywidualnie dostosowuje skuteczną dawkę leku.

Fruktoza to monosacharyd, który znajduje się między innymi w owocach i miodzie. Jest również składnikiem cukru stołowego (sacharozy). Fruktoza podnosi poziom cukru we krwi wolniej niż glukoza i jest metabolizowana niezależnie od insuliny. Jednak pewna ilość fruktozy jest przekształcana w glukozę, więc w przypadku osób chorych na cukrzycę, fruktoza powinna być spożywana z umiarem. Jest tak samo bogata w energię jak cukier stołowy czy glukoza.

Wartość fruktozaminy jest wykorzystywana do badania kontroli metabolicznej u osób z cukrzycą. Fruktozaminy to białka krwi, w których nagromadził się cukier (glukoza). Ponieważ białka te mają żywotność około 20 dni, wartość fruktozaminy opisuje kontrolę metaboliczną w ciągu ostatnich 1–3 tygodni. Im wyższy poziom cukru we krwi, tym wyższe stężenie fruktozaminy. W niektórych przypadkach wartość fruktozaminy jest oznaczana jako uzupełnienie wartości HbA1c, ale nie może jej zastąpić.

Gastropareza jest porażeniem żołądka i może być następstwem cukrzycy. Występuje w kontekście uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego przewodu pokarmowego (polineuropatia). Jej konsekwencją mogą być poważne wahania poziomu cukru we krwi w postaci ciężkiej hipoglikemii (patrz hipoglikemia reaktywna).

Gen jest nośnikiem informacji genetycznej. Opisuje fragment DNA, który zawiera informację genetyczną. Służy komórkom ludzkim jako swoisty kod, którego potrzebują w szczególności do budowy białek.

Glikogen jest formą magazynowania dekstrozy (glukozy). Organizm może przekształcać dekstrozę w glikogen i magazynować go głównie w wątrobie i mięśniach. Jeśli poziom cukru we krwi jest niski lub organizm potrzebuje więcej energii, zmagazynowany glikogen może być również przekształcony z powrotem w dekstrozę. Jest ona udostępniana narządom i komórkom jako źródło energii. Glikogen jest cukrem wielowartościowym.

Rozkład cukru zapasowego glikogenu na glukozę, głównie w wątrobie i mięśniach. Jeśli glikogen jest potrzebny w organizmie jako nośnik energii, hormony adrenalina i glukagon pośredniczą w rozkładzie glikogenu na glukozę.

Glimepiryd jest doustnym lekiem przeciwcukrzycowym z grupy sulfonylomoczników i jest stosowany w cukrzycy typu 2. Substancja czynna, która obniża poziom cukru we krwi, zwiększa wydzielanie insuliny przez organizm.

Glinidy są doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi. Zwiększają uwalnianie insuliny z trzustki. Zwiększone wydzielanie insuliny pozwala na lepsze wchłanianie cukru z jedzenia do komórek organizmu. Uwalnianie insuliny jest szybsze i trwa krócej niż w przypadku sulfonylomoczników. Glinidy przyjmuje się zatem z głównymi posiłkami.

Gliptyny są doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi stosowanymi w leczeniu cukrzycy typu 2. Należą do grupy inhibitorów DPP-4. Do gliptyn należą substancje czynne, takie jak sitagliptyna, wildagliptyna lub saksagliptyna.

Glitazony są doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi. Poprawiają poziom glukozy we krwi poprzez zwiększenie wrażliwości komórek tkanki tłuszczowej, mięśni i wątroby na insulinę. W wyniku tego wzrostu wrażliwości, więcej cukru z krwi dociera do komórek i może być tam przetworzone. Ze względu na działania niepożądane, glitazony są obecnie stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Skrót GLP-1 pochodzi od angielskiego Glukagon-like Peptide czyli peptyd podobny do glukagonu. Jest to hormon produkowany w komórkach jelitowych, gdy tylko nowy pokarm trafi do przewodu pokarmowego. Następnie, komórki jelitowe uwalniają GLP-1 do krwi. GLP-1 stymuluje trzustkę do wydzielania większej ilości insuliny. Jednocześnie GLP-1 hamuje trzustkę przed uwalnianiem do krwi glukagonu, czyli antagonisty insuliny. W ten sposób GLP-1 pomaga obniżyć poziom cukru we krwi. Ponadto, GLP-1 hamuje opróżnianie żołądka, dzięki czemu uczucie sytości podczas jedzenia pojawia się wcześniej. W dłuższej perspektywie prowadzi to zazwyczaj do utraty wagi. GLP-1 jest jednak bardzo szybko ponownie rozkładany we krwi przez enzym peptydazę dipeptydylową 4 (DPP-4). Z tego powodu u niektórych osób z cukrzycą stosuje się leki hamujące DPP-4, aby stężenie GLP-1 we krwi jak najdłużej utrzymywało się na wysokim poziomie. Leki te nazywane są inhibitorami DDP-4.

Glukagon jest hormonem występującym w trzustce. Powstaje w komórkach alfa wysp Langerhansa. Hormon ten podnosi poziom cukru we krwi i dlatego jest antagonistą insuliny.

Glukoza to termin fachowy oznaczający cukier gronowy (zwany również dekstrozą). Glukoza jest cukrem prostym i jako składnik odżywczy należy do grupy węglowodanów. Węglowodany z pożywienia są rozkładane w jelicie na glukozę. Glukoza przechodzi następnie do krwi (cukier we krwi). Glukoza jest najważniejszym źródłem energii dla organizmu człowieka i jego narządów. Jest wchłaniana przez insulinę do komórek, które potrzebują jej jako paliwa.

Jest to tworzenie nowej glukozy w wątrobie i, w mniejszym stopniu, w nerkach z tłuszczów, białek i kwasu mlekowego. Glukoneogeneza zaopatruje w energię mózg i mięśnie, np. jeśli nie spożywa się wystarczającej ilości węglowodanów z pokarmem.

Zwiększone wydalanie glukozy z moczem przez nerki.

Glukoza we krwi na czczo lub poziom glukozy we krwi na czczo to poziom cukru we krwi po co najmniej 8-godzinnym poście.

Wartość HbA1c jest nazywana również długoterminową wartością stężenia glukozy we krwi. Tworzy długotrwałą pamięć poziomu cukru we krwi. Hb oznacza czerwony barwnik krwi – hemoglobinę – znajdujący się w czerwonych krwinkach. Cukier przyczepia się do tego barwnika. Im wyższy poziom glukozy we krwi, tym więcej cukru się przyczepia. Ponieważ czas życia czerwonych krwinek (a więc również hemoglobiny) wynosi 3 miesiące, z wartości HbA1c można odczytać średnią wartość glukozy we krwi z ostatnich 3 miesięcy. Wartość HbA1c jest zatem miarą jakości kontroli poziomu cukru we krwi.

Wartość HbA1c wzrasta fizjologicznie wraz z wiekiem. Aby zapobiec chorobom wtórnym cukrzycy, wytyczne zalecają przestrzeganie stopniowanych wartości docelowych HbA1c, które uwzględniają wiek i choroby współistniejące (pomiędzy 6,5% a 8%).

Hiperlipidemia odnosi się do podwyższonego poziomu lipidów we krwi, np. cholesterolu całkowitego lub cholesterolu LDL lub też triglicerydów. Istnieje wówczas ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia.

Hiperglikemia to termin fachowy określający podwyższony poziom glukozy we krwi, który może wystąpić w wyniku cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego. Poziom cukru we krwi w stanie nie na czczo wynoszący 200 mg/dl (11,1 mmol/l) lub wyższy wskazuje na obecność cukrzycy.

Hipoglikemia to termin fachowy określający niski poziom cukru we krwi. Hipoglikemia jest najczęstszym działaniem niepożądanym podczas leczenia insuliną i/lub niektórymi lekami obniżającymi poziom cukru we krwi. Występuje, gdy ilość insuliny lub tabletek przeciwcukrzycowych nie odpowiada ilości dostępnych węglowodanów, np. w następujących sytuacjach:

• nieprawidłowe oszacowanie ilości spożywanych węglowodanów;
• zbyt długa przerwa pomiędzy przyjmowanymi dawkami leków a posiłkami;
• po wysiłku fizycznym;
• po spożyciu alkoholu;
• podczas zaburzeń żołądkowo-jelitowych;
• z powodu interakcji lekowych;

Hipoglikemia reaktywna jest szczególną postacią hipoglikemii. Jest ona spowodowana nadmiernym wydzielaniem insuliny po posiłku bogatym w węglowodany. Przyczyny tego mogą być różne. Występuje ona np. we wczesnych stadiach cukrzycy. Może również wystąpić w przypadku zaburzeń opróżniania żołądka, które mogą być wynikiem uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego (patrz polineuropatia). Mówi się wtedy o gastroparezie cukrzycowej. Hipoglikemia reaktywna może również wystąpić po operacji żołądka.

Hormony to substancje semiochemiczne, które powstają w tkankach gruczołowych i są transportowane przez krwiobieg. Poprzez swoje sygnały kontrolują wiele procesów w organizmie, np. regulują poziom cukru we krwi.

Hormony stresu są uwalniane przez organizm w sytuacjach stresowych i są to np. adrenalina, kortyzon czy hormon wzrostu.

Hormon ten produkowany jest w przysadce mózgowej. Między innymi, wspomaga wzrost ciała u dzieci i odnowę komórek u dorosłych. Hormon wzrostu np. zwiększa poziom cukru we krwi poprzez intensyfikację tworzenia nowej glukozy (glukoneogeneza).

IGT to skrót od ang. Impaired Glucose Tolerance i oznacza nieprawidłową tolerancję glukozy.

Indeks glikemiczny jest miarą stosowaną do określenia, jak pokarm zawierający węglowodany wpływa na poziom cukru we krwi. Opisuje, jak szybko i jak bardzo wzrasta poziom cukru we krwi po jedzeniu. Wartością orientacyjną jest wartość dekstrozy (glukozy), która powoduje największy wzrost poziomu cukru we krwi. Ma najwyższy indeks glikemiczny wynoszący 100.

Inhibitory ACE należą do grupy leków, które obniżają ciśnienie krwi. Hamują one aktywność enzymu konwertującego angiotensynę „Angiotensin Converting Enzyme” – ACE. To blokuje rozwój substancji przekaźnikowej zwężającej naczynia krwionośne – angiotensyny II – która, m. in., zwiększa ciśnienie krwi.

Inhibitory alfa-glukozydazy należą do grupy leków zwanych doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi i występują w postaci tabletek obniżających poziom cukru we krwi. Opóźniają rozkład węglowodanów poprzez hamowanie enzymów, które są odpowiedzialne za ich rozkład w jelitach. Spowalnia to wchłanianie cukru do krwi i zmniejsza wzrost poziomu glukozy we krwi po posiłku.
Inhibitory alfa-glukozydazy mają jedynie ograniczony wpływ na poziom cukru we krwi i są obecnie rzadko stosowane w leczeniu cukrzycy.

Inhibitory DPP-4 należą do grupy doustnych leków przeciwcukrzycowych, tj. leków w postaci tabletek, które stosuje się w leczeniu cukrzycy typu 2. Peptydaza dipeptydylowa 4, zwana również DPP-4, jest enzymem, który rozkłada niektóre białka. Jeśli enzym ten jest zahamowany, niektóre hormony jelitowe we krwi są rozkładane wolniej, co ma pozytywny wpływ na uwalnianie insuliny. W rezultacie poziom cukru we krwi obniża się po posiłkach, ale nie na czczo. Ponadto zmniejszają one wytwarzanie cukru w wątrobie.

Inhibitory SGLT-2 to doustne leki przeciwcukrzycowe, stosowane głównie w leczeniu cukrzycy typu 2. Inhibitory SGLT-2 obniżają poziom cukru we krwi poprzez blokowanie transportera sodu/glukozy 2 (SGLT-2) w nerkach. Zahamowanie to powoduje wydalanie większej ilości cukru z moczem przez nerki. Obniża się poziomu cukru we krwi. Ponadto, ten mechanizm przyczynia się do zmniejszenia masy ciała i ciśnienia krwi.

Termin ten oznacza wprowadzenie leku do organizmu. Na przykład, lek może być wstrzykiwany pod skórę, do żyły lub do mięśnia.

Insulina jest endogennym, kluczowym dla organizmu hormonem, czyli substancją przekaźnikową, która jest wytwarzana w komórkach beta trzustki i uwalniana do krwi. Umożliwia wchłanianie cukru (glukozy) do komórek organizmu. Insulina hamuje również uwalnianie glukozy z wątroby do krwi. W rezultacie spada poziom cukru we krwi. Bez insuliny dochodzi do poważnych zaburzeń w metabolizmie cukru. Ilość cukru we krwi wzrasta i dochodzi do rozwoju cukrzycy.

NPH oznacza z ang. „Neutral Protamine Hagedorn”. Insuliny opóźniające NPH mają dłuższy czas działania, ponieważ insulina ludzka jest związana z czynnikiem opóźniającym – obojętną protaminą Hagedorna (NPH). Insuliny opóźniające NPH są insulinami bazowymi i są stosowane w celu zaspokojenia podstawowego zapotrzebowania organizmu na insulinę.

Jest to sytuacja, w której hormon obniżający poziom cukru we krwi – insulina – działa słabiej niż powinien. Insulinooporność poprzedza cukrzycę typu 2 i jest jej mechanizmem chorobowym. W przypadku insulinooporności komórki organizmu – zwłaszcza w mięśniach, wątrobie i tkance tłuszczowej – nie reagują już odpowiednio na insulinę. W rezultacie, insulina nie jest już w stanie efektywnie transportować cukru z krwi do komórek organizmu. Aby osiągnąć taki sam efekt insulinowy jak u osób zdrowych, osoby z insulinoopornością muszą produkować więcej insuliny.

Insulina bazowa pokrywa podstawowe zapotrzebowanie na insulinę, niezależnie od posiłku, nawet w nocy. Insulinę bazową wstrzykuje się co najmniej raz dziennie lub częściej, w zależności od jej postaci. Do tego celu dostępna jest insulina NPH oraz analogi insuliny – glargine, detemir i degludec.

Insulina bolus to szybkodziałająca insulina, która jest zwykle wstrzykiwana bezpośrednio z posiłkiem lub między posiłkami. Do tego celu można wykorzystać insulinę ludzką lub analogi insuliny. Insulina może być również stosowana jako bolus w celu skorygowania podwyższonego poziomu cukru we krwi, gdy nie jest przyjmowany pokarm. Jednak taka dawka bolusa jest zwykle znacznie niższa niż dawka bolusa przed posiłkiem.

Insulina glargine jest długodziałającym analogiem insuliny, w którym do struktury molekularnej insuliny ludzkiej dodano określone składniki (aminokwasy). Działanie insuliny jest w ten sposób znacznie przedłużone. Należy do grupy insulin bazowych.

Insulina korygująca oznacza dodatkową dawkę insuliny, którą należy podać, aby skorygować zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Zwykle podaje się ją razem z insuliną posiłkową w ramach zintensyfikowanej insulinoterapii.

Insulina ludzka jest lekiem stosowanym w leczeniu cukrzycy. Insulina ludzka ma identyczną strukturę jak insulina naturalnie produkowana przez trzustkę. Produkują ją genetycznie zmodyfikowane bakterie i drożdże.

Jest to gotowa mieszanka insuliny krótko- i długodziałającej, która pokrywa podstawowe i poposiłkowe zapotrzebowanie na insulinę.

Insulinoterapia konwencjonalna polega na tym, że osoby chore na cukrzycę podają sobie o określonych porach indywidualnie ustaloną dawkę insuliny mieszanej. Insuliny mieszane zawierają zarówno długodziałającą insulinę bazową, jak i krótkodziałającą insulinę bolus. Oprócz dawki insuliny, w tej formie leczenia ustalane są również pory i wielkości posiłków. Tylko dzięki przestrzeganiu ścisłego harmonogramu posiłków można uniknąć poważnych wahań poziomu cukru we krwi i osiągnąć sukces terapeutyczny w tej formie leczenia. Przed podaniem insuliny należy zawsze sprawdzić poziom cukru we krwi. Insulinoterapia konwencjonalna jest stosowana głównie u osób z cukrzycą typu 2. W cukrzycy typu 1 stosuje się ją tylko tymczasowo lub w wyjątkowych przypadkach.

Interleukiny są substancjami semiochemicznymi produkowanymi przez organizm. Regulują reakcje układu odpornościowego. Niektóre interleukiny mogą sprzyjać stanom zapalnym, podczas gdy inne mają działanie przeciwzapalne.

iscCGM jest systemem pomiarowym do oznaczania poziomu glukozy tkankowej w podskórnej tkance tłuszczowej bez konieczności kalibracji urządzenia. System iscCGM składa się z czujnika i czytnika. Nakłada się go na ramię za pomocą „kleju” i pozostawia na skórze w tym samym miejscu przez okres do 14 dni. Do czujnika podłączony jest pewien rodzaj włókna umieszczonego pod skórą. Tam, w sposób ciągły, mierzy poziom cukru tkankowego pomiędzy komórkami organizmu w podskórnej tkance tłuszczowej. Za pomocą odpowiedniego czytnika skanującego można w każdej chwili odczytać zmierzoną wartość.

Jednostka chlebowa to starsza jednostka obliczeniowa dla zawartości węglowodanów w żywności. Jedna jednostka odpowiada 12 g węglowodanów. Obecnie zamiast tej jednostki stosuje się wymienniki węglowodanowe (WW). Jeden wymiennik węglowodanowy odpowiada 10 g węglowodanów i dlatego łatwiej go obliczyć.

Międzynarodowa jednostka insuliny (również I.U. lub IU) odpowiadająca 0,042 miligrama czystej insuliny. 1 miligram insuliny odpowiada około 28 jednostkom insuliny.

Kacheksja jest ciężką formą wychudzenia, czyli patologicznej utraty wagi.

Kaloria jest jednostką stosowaną do określenia zawartości energii w jedzeniu i zapotrzebowania energetycznego organizmu. Terminu „kaloria” używa się potocznie – w rzeczywistości oznacza kilokalorię, czyli 1000 kalorii. Jedna kilokaloria to energia potrzebna do ogrzania 1 litra wody z temperatury 14,5 stopni Celsjusza do 15,5 stopni Celsjusza.

„Kardiometaboliczny” to termin medyczny oznaczający „wpływający na układ krążenia i metabolizm”. Do chorób kardiometabolicznych należą: cukrzyca, nadciśnienie, dyslipidemia i otyłość.

Ketonemia oznacza zwiększone występowanie ciał ketonowych we krwi.

Jest to wydalanie ciał ketonowych z moczem. Ketonuria może wystąpić szczególnie w przypadku cukrzycy typu 1 przy niedoborze insuliny, jako wskaźnik kwasicy ketonowej. Wydalanie ketonów z moczem można mierzyć za pomocą pasków testowych (test ketonowy).

Klirens może być stosowany do opisania wydajności detoksykacyjnej organów, np. nerek. Dlatego jest on używany do sprawdzania czynności nerek. Klirens odpowiada ilości krwi (bez komórek krwi) oczyszczonej z określonej substancji, np. kreatyniny, w nerkach w określonym czasie.

Do oceny czynności nerek można wykorzystać klirens kreatyniny. Termin „klirens” odnosi się do miary zdolności detoksykacyjnej nerek. Do obliczeń wymagane są: stężenie kreatyniny w osoczu krwi i w moczu, ilość zebranego moczu (w ciągu 24 godzin) oraz współczynnik korygujący. Znając odpowiedni klirens kreatyniny, można oszacować tzw. współczynnik filtracji kłębuszkowej.

Komórki alfa są komórkami, które wytwarzają hormon uwalniający cukier do krwi – glukagon. Są one rozmieszczone w małych skupiskach komórek w trzustce. Te skupiska komórek nazywane są wyspami Langerhansa.

Patrz wyspy Langerhansa.

Odnosi się do formy insulinoterapii, w której insulina o opóźnionym uwalnianiu jest podawana w celu pokrycia podstawowego zapotrzebowania na insulinę (bazową) i insulinę posiłkową (bolus).

Komórki beta są komórkami, które wydzielają hormon obniżający poziom cukru we krwi – insulinę. Są one rozmieszczone w małych skupiskach komórek w trzustce. Te skupiska komórek nazywane są wyspami Langerhansa. W przebiegu cukrzycy typu 1, komórki beta są niszczone przez własny układ odpornościowy organizmu. W przypadku cukrzycy typu 2 komórki beta początkowo produkują więcej insuliny, aby przeciwdziałać insulinooporności, aż do momentu wyczerpania komórek beta i ustania produkcji insuliny.

Kortyzon, lub kortyzol, jest hormonem produkowanym w korze nadnerczy. Ponieważ jest uwalniany częściej w sytuacjach stresowych, znany jest również jako hormon stresu. Sprzyja gromadzeniu się glukozy, czyli glukoneogenezie. To właśnie m. in. kortyzon jest uwalniany w dużych ilościach, aby przeciwdziałać hipoglikemii (niskiemu poziomowi cukru we krwi).

Kreatynina jest produktem metabolizmu obecnym w mięśniach, wydalanym przez nerki. Wzrost stężenia kreatyniny we krwi może wskazywać na uszkodzenie nerek. U osób ze zmniejszoną masą mięśniową, takich jak osoby starsze, poziom kreatyniny może być niski. Z tego powodu możliwe jest, że nawet przy prawidłowym poziomie kreatyniny we krwi, funkcja nerek jest już upośledzona. Z kolei w przypadku urazów mięśni często obserwuje się podwyższony poziom kreatyniny.

Patrz substytuty cukru.

Cukrzycowa kwasica ketonowa jest poważnym powikłaniem, które występuje głównie u osób z cukrzycą typu 1. Jest spowodowana znacznym wzrostem poziomu cukru we krwi w wyniku niedoboru insuliny. Niedobór insuliny lub znacznie zwiększone zapotrzebowanie na insulinę może również wystąpić w kontekście ciężkiej infekcji z gorączką, wymiotami i/lub biegunką, lub w kontekście ciężkich, nowo pojawiających się chorób, takich jak zawał serca, udar mózgu lub niezdiagnozowana nadczynność tarczycy. W przypadku braku wystarczającej ilości insuliny cukier z krwi nie może już być wchłaniany przez komórki organizmu. W rezultacie komórkom brakuje energii do procesów metabolicznych. Organizm inicjuje wówczas rozpad tkanki tłuszczowej w celu zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych. Tłuszcz jest rozkładany na kwasy tłuszczowe, a kwasy tłuszczowe są niekompletnie rozkładane na tzw. ciała ketonowe. Zwiększone stężenie ciał ketonowych prowadzi do niebezpiecznego zakwaszenia krwi. Kwasica ketonowa rozwija się z następującymi możliwymi objawami:

• zwiększone oddawanie moczu (wielomocz),
• zwiększone pragnienie (polidypsja),
• zaburzenia widzenia,
• odwodnienie (eksykoza), oraz
• skurcze mięśni.

Występują mdłości i wymioty. Może również wystąpić śpiączka ketonowa, która w najgorszym przypadku może być śmiertelna.

Kwasica mleczanowa występuje rzadko, zwykle podczas stosowania metforminy, w przypadku niezastosowania się do przeciwwskazań. Zwykle cukier we krwi jest rozkładany w obecności tlenu. Jeśli tak się nie dzieje, gromadzi się mleczan (kwas mlekowy), który nie może być rozkładany przez wątrobę w tym samym tempie. Objawy kwasicy mleczanowej są niejasne i mogą obejmować osłabienie, mdłości i bóle brzucha. W ciągu kilku godzin może wystąpić stan utraty przytomności, któremu towarzyszy szybki i głęboki oddech. Mówi się wtedy również o oddechu Kussmaula.

Kwasy tłuszczowe są składnikami tłuszczów występujących w pożywieniu. W zależności od tego, czy są one chemicznie połączone tylko wiązaniami pojedynczymi, czy też zawierają jedno lub więcej chemicznych wiązań podwójnych, rozróżnia się nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe. Nasycone kwasy tłuszczowe znajdują się np. w maśle, serze czy mięsie. Nienasycone kwasy tłuszczowe znajdują się np. w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym lub orzechach.

Kwercetyna jest naturalnym barwnikiem z grupy polifenoli i flawonoidów. Kwercetyna występuje m. in. w owocach, orzechach, nasionach i herbacie. W badaniach na zwierzętach suplementacja kwercetyną obniżała podwyższony poziom glukozy we krwi i nieznacznie poprawiała powikłania cukrzycowe. W przypadku ludzi jak dotąd brak jest potwierdzonych danych na temat skuteczności i, co ważniejsze, ewentualnych działań niepożądanych przyjmowania kwercetyny.

Legacy Effect oznacza „efekt dziedziczenia”. Odnosi się do długoterminowego zmniejszenia powikłań cukrzycy dzięki dobrej kontroli poziomu cukru we krwi, szczególnie na początku choroby.

Leki w postaci tabletek, które obniżają poziom cukru we krwi. Są one stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2. Zobacz także doustne leki przeciwcukrzycowe (z wykazem).

Leptyna jest hormonem produkowanym przez tkankę tłuszczową. Odgrywa rolę w odczuwaniu głodu i sytości. Informuje mózg o stanie wypełnienia tkanki tłuszczowej i bierze udział w regulacji jej masy. Wysoki poziom leptyny we krwi hamuje apetyt u osób o prawidłowej wadze. Nie jest tak w przypadku osób z nadwagą. Dlatego uważa się, że otyłość wiąże się z opornością na leptynę.

Limfocyty to białe krwinki. Zwalczają niebezpieczne substancje obce w organizmie i tym samym są częścią układu odpornościowego. Ich podwyższone lub obniżone wartości wskazują na obecność różnych chorób.

Lipohipertrofia to wzrost tkanki tłuszczowej w okolicy miejsc wstrzyknięcia insuliny. Tworzy się tzw. zgrubienie iniekcyjne, ponieważ tkanka uległa stwardnieniu i zagęszczeniu. Wstrzyknięta insulina powoduje rozrost komórek tłuszczowych w tym miejscu. Ponadto, w miejscach zgrubień z czasem zmienia się wchłanianie insuliny. Z tego powodu należy regularnie zmieniać miejsca wstrzykiwania insuliny.

Makroangiopatia odnosi się do patologicznego uszkodzenia dużych naczyń krwionośnych (tętnic). Jest często spowodowana przez złogi na ścianach naczyń dużych tętnic różnych narządów, takich jak serce i mózg, ale także nóg.

Albumina jest białkiem produkowanym w wątrobie. Makroalbuminuria to znacznie zwiększone wydalanie albuminy z moczem. Wydalanych jest wtedy powyżej 300 miligramów albuminy na dobę. Uważa się, że jest to stan ostrzegający przed cukrzycowym uszkodzeniem nerek.

Makronaczyniowy jest terminem medycznym oznaczającym „dotyczący średnich i dużych naczyń krwionośnych (tętnic)” (zobacz także makroangiopatia).

Makrosomia oznacza bardzo wysoką wagę urodzeniową. Makrosomia to sytuacja, w której noworodek waży ponad 4000 gramów.

Malformacja jest medycznym terminem pochodzącym z języka angielskiego, oznaczającym „wady rozwojowe” lub „niedorozwój”.

Patrz substytuty cukru.

Patrz substytuty cukru.

Marskość wątroby to stwardnienie i bliznowacenie tkanek w narządach. Jest spowodowana stanem zapalnym i patologicznym rozrostem tkanki łącznej.

Metabolizm jest określeniem używanym do opisania wszystkich procesów zachodzących w organizmie, w których organizm wchłania, przekształca i rozkłada substancje w celu utrzymania swoich funkcji.

Termin metabolizm glukozy obejmuje wszystkie procesy zachodzące w organizmie, w których glukoza jest wykorzystywana do produkcji energii. Ważnymi organami dla tych procesów są: jelito, wątroba i mięśnie. Niemniej jednak wszystkie inne funkcje organizmu i narządy również potrzebują energii i dlatego biorą udział w metabolizmie glukozy.

Metformina jest doustnym lekiem przeciwcukrzycowym, często stosowanym w leczeniu cukrzycy typu 2. Należy do klasy substancji zwanych biguanidami. Poprawia wrażliwość komórek na insulinę i zmniejsza uwalnianie cukru (glukozy) z wątroby. To obniża poziom cukru we krwi, nawet na czczo. Metformina nie wpływa na uwalnianie insuliny, dlatego w przypadku leczenia samą metforminą, nie ma ryzyka wystąpienia hipoglikemii.

Albumina jest białkiem produkowanym w wątrobie. Mikroalbuminuria, w przeciwieństwie do makroalbuminurii, to nieznacznie zwiększone wydalanie albuminy z moczem. Wydalanych jest wówczas od 20 do 200 mg/l lub od 30 do 300 mg/dobę. Może być wczesnym objawem cukrzycowego uszkodzenia nerek.

Mikroangiopatia to patologiczne uszkodzenie mniejszych naczyń krwionośnych (naczyń włosowatych). W cukrzycy często dochodzi do uszkodzenia mniejszych naczyń krwionośnych oczu (retinopatia), nerek (nefropatia), nerwów (neuropatia) i stóp (zespół stopy cukrzycowej).

Mikronaczyniowy oznacza „dotyczący najmniejszych naczyń krwionośnych (naczyń włosowatych)” (zobacz także mikroangiopatia).

Mimetyki inkretynowe, np. eksenatyd lub liraglutyd, są lekami obniżającymi poziom cukru we krwi, stosowanymi w leczeniu cukrzycy typu 2. Ta grupa substancji czynnych nazywana jest również analogami GLP-1 lub agonistami receptora GLP-1. Mają podobną budowę do hormonu GLP-1. Zwiększają wydzielanie insuliny i jednocześnie hamują wydzielanie glukagonu. Zmniejszają również opróżnianie żołądka. Zwykle nie należy się obawiać hipoglikemii lub tylko przy jednoczesnym podawaniu insuliny, sulfonylomoczników lub glinidów, ponieważ mimetyki inkretyn stymulują wydzielanie insuliny tylko wtedy, gdy stężenie glukozy we krwi jest podwyższone. Podobnie jak insulina, mimetyki inkretynowe są wstrzykiwane do podskórnej tkanki tłuszczowej.

Jest to zaburzenie gospodarki wodnej z nienaturalnie zwiększonym wydalaniem moczu (ok. 5–20 litrów na dobę). Choroba wiąże się z dużym uczuciem pragnienia i piciem odpowiednio dużych ilości płynów. Przyczyną jest zaburzenie zagęszczania moczu w nerkach. Zwykle jest to spowodowane niedoborem lub brakiem wydzielania pewnego hormonu, który hamuje wydalanie wody przez nerki.

Jest to termin fachowy określający cukry proste.

NAFLD to skrót od angielskiego „non-alcoholic fatty liver disease”, co w języku polskim oznacza „niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby”. W przypadku stłuszczenia wątroby tłuszcz odkłada się w komórkach wątroby. Choroba stłuszczeniowa wątroby może mieć poważne konsekwencje, jeśli w wyniku odkładania się złogów tłuszczowych dojdzie do zapalenia wątroby (patrz NASH).

Nadciśnienie to termin medyczny określający wysokie ciśnienie krwi. O nadciśnieniu mówimy, gdy pomiary ciśnienia wielokrotnie dają odczyty rzędu 140/90 mmHg lub wyższe. Nadciśnienie zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu, niewydolności nerek i innych chorób. Wystąpienie tych chorób jest jeszcze bardziej prawdopodobne, jeśli z nadciśnieniem występuje również cukrzyca. Ryzyko wystąpienia nadciśnienia można zmniejszyć, stosując zdrowy tryb życia, np. zdrowszą dietę lub poprzez zwiększenie aktywności fizycznej.

Nadmierna śmiertelność oznacza nadmierną umieralność. W odniesieniu do cukrzycy, nadmierna śmiertelność to liczba zgonów spowodowanych cukrzycą w porównaniu z liczbą osób, które nie chorują na cukrzycę.

NASH to skrót od angielskiego „nonalcoholic steatohepatitis”, co oznacza „niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby”. Jest to bardziej niebezpieczna forma niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (patrz NAFLD). W tym przypadku dochodzi do zapalenia stłuszczonych komórek wątroby.

Nefropatia cukrzycowa jest chorobą wtórną cukrzycy. Powoduje coraz większą utratę funkcji filtracyjnej nerek, ponieważ wysoki poziom glukozy we krwi uszkadza naczynia nerek. Nefropatia cukrzycowa charakteryzuje się utrzymującym się zwiększonym wydalaniem białka z moczem (mikroalbuminuria). W miarę postępu choroby zmniejsza się klirens kreatyniny.

Neuropatia cukrzycowa jest chorobą nerwów będącą następstwem cukrzycy (patrz polineuropatia).

Oznacza zbyt niski poziom cukru we krwi, patrz hipoglikemia.

Jest to termin określający wartość poziomu glukozy we krwi na czczo, który jest powyżej normy, ale poniżej wartości granicznej definiującej cukrzycę. Stężenie glukozy we krwi na czczo wynosi wtedy od 100 do 125 mg/dl.

Niewydolność nerek to niedostateczne funkcjonowanie lub niewydolność jednej nerki bądź obu nerek. Prowadzi do wzrostu stężenia substancji moczopędnych, takich jak kreatynina, mocznik czy kwas moczowy we krwi. Rozróżnia się ostrą niewydolność nerek i przewlekłą niewydolność nerek.

Oznacza poważny spadek czynności nerek. Dochodzi do wzrostu stężenia substancji moczopędnych, takich jak kreatynina, mocznik czy kwas moczowy we krwi. Ich nagromadzenie w organizmie prowadzi do objawów zatrucia. Ponadto zaburzona zostaje równowaga płynów, elektrolitów i kwasowo-zasadowa. Ostra niewydolność nerek musi być leczona szybko, w przeciwnym razie istnieje zagrożenie życia.

Przewlekła niewydolność nerek jest wynikiem nieodwracalnego pogorszenia czynności nerek. Nefropatia cukrzycowa jest najczęstszą chorobą nerek, która może prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek.

Obrzęk to nagromadzenie wody w tkankach.

W przebiegu kwasicy ketonowej w oddechu może pojawić się charakterystyczny zapach acetonu (porównywalny do zapachu zmywacza do paznokci lub zepsutych owoców). Przyczyną nieprzyjemnego zapachu są metabolity (ciała ketonowe), które organizm uwalnia, gdy rozkłada tłuszcze w celu wytworzenia energii. Ponieważ glukoza nie może dotrzeć do komórek większości narządów bez insuliny, muszą być wykorzystane alternatywne szlaki metaboliczne. Dodatkowo, stymuluje się oddech pacjenta w celu wydychania przez niego zwiększonej ilości dwutlenku węgla (CO₂) powstałej w wyniku nadkwasoty. Nazwa tej formy oddychania pochodzi od nazwiska lekarza Adolfa Kussmaula, który opisał ją po raz pierwszy w 1874 roku.

W przypadku tzw. odstawienia insuliny nie wstrzykuje się insuliny lub podaje się jej zdecydowanie za mało, aby nie wchłaniać cukru z pożywienia. Jest on następnie wydalany przez nerki. Prowadzi to do utraty wagi. Konsekwencją bardzo wysokiego poziomu glukozy we krwi jest jednak uszkodzenie naczyń krwionośnych, nerek i nerwów. W najgorszym przypadku może dojść do niebezpiecznej kwasicy ketonowej.

Odstęp insulina/posiłek to przerwa pomiędzy podaniem insuliny a posiłkiem. Należy przestrzegać takich zalecanych odstępów np. podczas stosowania insuliny ludzkiej.

Substancja czynna orlistat jest lekiem w postaci tabletek stosowana w leczeniu otyłości. Aby tłuszcze mogły zostać wchłonięte i wykorzystane przez organizm, muszą najpierw zostać rozłożone przez enzym zwany lipazą. Orlistat hamuje enzym w jelitach, dzięki czemu wchłanianie tłuszczów zmniejsza się o około 30%. Stosując ten lek, można uzyskać dodatkową redukcję masy ciała o około 2 kilogramy. Częste działania niepożądane obejmują luźne stolce, zwiększoną potrzebę wypróżnienia i wzdęcia. Ponadto, może wystąpić zmniejszone wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Jest to ograniczona zdolność zauważania objawów ostrzegawczych hipoglikemii. Występuje szczególnie w przypadku cukrzycy typu 1.

Wszystkie płynne składniki krwi nazywane są osoczem (krwi). Składa się z wody, białek, składników odżywczych, soli, metabolitów, enzymów i hormonów. Osocze krwi nie zawiera już komórek krwi (krwinek) ani płytek krwi. Jednak, w przeciwieństwie do surowicy, osocze nadal zawiera czynniki krzepnięcia.

Patrz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. 

Otyłość to duża nadwaga spowodowana nadmiernym przyrostem tkanki tłuszczowej. O otyłości mówi się, gdy wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi 30 kg/m² lub więcej. Wskaźnik BMI oblicza się na podstawie masy ciała (w kilogramach) podzielonej przez podniesiony do kwadratu wzrost (w metrach). Rozróżnia się trzy różne stopnie otyłości. Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, zwłaszcza jeśli tłuszcz znajduje się głównie w okolicy brzucha.

Pancreas (łac.) to medyczne określenie trzustki.

Pancreatitis (łac.) to zapalenie trzustki.

Patrz pen insulinowy.

Pen insulinowy to urządzenie w kształcie wiecznego pióra lub długopisu, które służy do podawania insuliny.

Peptyd C jest produkowany wraz z insuliną w komórkach beta trzustki. Jest częścią tzw. proinsuliny, prekursora insuliny. Poziom peptydu‑C jest oznaczany w indywidualnych przypadkach, np. w celu zbadania, jak dobrze funkcjonują jeszcze komórki beta.

Pętla zamknięta to tłumaczenie z ang. „Closed-Loop”. Jest to system sztucznej trzustki, czyli urządzenie medyczne, które samodzielnie dokonuje pomiaru glukozy w tkankach. Glukoza tkankowa to poziom glukozy w podskórnej tkance tłuszczowej. Następnie, do uwalniania określonej ilości insuliny stosowana jest pompa insulinowa. System składa się z czujnika, który w sposób ciągły mierzy poziom glukozy w tkankach, pompy, która uwalnia insulinę do organizmu w zależności od poziomu glukozy, oraz minikomputera, który ocenia dane pomiarowe z czujnika i steruje pompą. Systemy te są testowane w badaniach od wielu lat, ale nie zostały jeszcze dopuszczone do obrotu.

Pierwiastki śladowe to substancje mineralne, których organizm ludzki potrzebuje tylko w bardzo niewielkiej ilości. Jod, cynk, selen czy żelazo to pierwiastki śladowe. Jeśli zbyt mała ilość tych pierwiastków śladowych zostanie dostarczona do organizmu w dłuższej perspektywie, mogą wystąpić objawy niedoboru.

Placebo to preparat bez substancji czynnej. Placebo służy jako środek porównawczy w badaniach naukowych. Pozwala to porównać obserwacje poczynione w trakcie badania. Na przykład, jeśli pewne efekty występują zarówno u uczestników w grupie z placebo, jak i w grupie z prawdziwą substancją czynną, efektów tych nie można przypisać substancji czynnej.

Jest to prawnie chroniony tytuł zawodowy specjalisty ds. pielęgnacji stóp.

Podskórny oznacza podawany „pod skórę”. Przykładowo, pod skórę wstrzykiwana jest insulina. Pod skórą znajduje się tkanka tłuszczowa, nazywana również podskórną tkanką tłuszczową.

Ilość energii potrzebnej do utrzymania funkcji życiowych w stanie spoczynku. Podstawowa przemiana materii zależy m.in. od masy ciała, wzrostu, wieku, płci, klimatu, temperatury ciała czy masy mięśniowej.

Podstawowa wspomagana terapia doustna (basal-supported oral therapy – BOT) jest formą insulinoterapii. Łączy ona przyjmowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych ze wstrzykiwaniem insuliny. Stosowana jest długodziałająca insulina bazowa. BOT jest formą terapii, która może być stosowana u osób z cukrzycą typu 2. Lekarze przepisują ją, gdy poziom glukozy we krwi nie może być wystarczająco obniżony pomimo zmiany stylu życia i przyjmowania doustnych leków przeciwcukrzycowych. Korzyści wynikające z tej terapii mogą obejmować mniejszy przyrost masy ciała i mniejszą liczbę epizodów hipoglikemii niż w przypadku leczenia samą insuliną.

Podwzgórze jest obszarem mózgu, który stanowi łącznik między układem hormonalnym i nerwowym. Podwzgórze może odbierać sygnały nerwowe i wykorzystuje je do aktywacji przysadki mózgowej, która następnie uwalnia pewne hormony do krwi. Wiele komórek nerwowych podwzgórza może również bezpośrednio reagować na glukozę, służąc w ten sposób jako czujniki poziomu cukru we krwi.

Polidypsja to patologicznie zwiększone pragnienie, któremu towarzyszy znacznie zwiększona podaż płynów.

Polineuropatia cukrzycowa jest chorobą wielu nerwów, która może wystąpić w wyniku cukrzycy. Może wpływać zarówno na dobrowolnie kontrolowaną część obwodowego układu nerwowego, jak i na mimowolny układ nerwowy. Ten ostatni reguluje np. oddychanie, tętno czy wypróżnienia. Uszkodzenia tego układu często pozostają niezauważone lub zauważane są dopiero, gdy dają o sobie wyraźniej znać. O „objawach negatywnych” mówi się, gdy osłabieniu ulegają funkcje czuciowe: stopniowo, coraz słabiej odczuwa się dotyk, różnice temperatur, bodźce bólowe. Z drugiej strony, o „objawach pozytywnych” świadczy odczuwanie doznań, których nie powinno się odczuwać: uczucie drętwienia, mrowienia, a także wiele rodzajów doznań bólowych (pieczenie, rozdzieranie, kłucie lub tępy i przeszywający ból). Odczucia te często występują w spoczynku, wieczorem lub w nocy, i ustępują, gdy chory jest w ruchu.

Jest to termin fachowy określający cukry złożone.

Pompa insulinowa to urządzenie stosowane w leczeniu cukrzycy. Pompa insulinowa pozostaje na stałe w ciele pacjenta i zawiera wyłącznie insulinę krótkodziałającą. Jest ona w sposób ciągły podawana do podskórnej tkanki tłuszczowej przez kaniulę (potocznie: igłę). Każdą dodatkową dawkę insuliny, np. przed posiłkiem, można podać poprzez naciśnięcie przycisku. Eliminuje to konieczność wykonywania kilku zastrzyków w ciągu dnia.

Poposiłkowy oznacza „po posiłku” lub „po jedzeniu” (zobacz także przedposiłkowy).

Poziom cukru we krwi określa ilość cukru (glukozy) obecnego we krwi. Na tę ilość wpływają: przyjmowanie pokarmów, aktywność fizyczna, a przede wszystkim hormony – insulina i glukagon.

O pozarejestracyjnym stosowaniu leków mówi się, gdy lek jest przepisywany poza zatwierdzonymi wskazaniami. Przykładowo, lek jest stosowany poza wskazaniami, jeśli przyjmowanie lub dawkowanie leku lub też wiek pacjenta odbiega od zatwierdzonych wytycznych. Dzieje się tak często w przypadku rzadkich chorób, dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących.

Wrodzona podatność lub skłonność do zachorowania na określoną chorobę.

Słowo „disease” oznacza chorobę. Program zarządzania chorobą jest programem leczenia dla osób przewlekle chorych. Oferują go kasy chorych, a udział w nim jest bezpłatny. Program leczenia obejmuje szkolenia, jak również regularne wizyty u lekarza i określone badania. Osoby chore na cukrzycę mogą zapisać się do tego programu zazwyczaj u lekarza prowadzącego.

Pregabalina jest substancją czynną stosowaną w leczeniu bólu w neuropatii cukrzycowej, która jest wtórnym powikłaniem cukrzycy.

Prospektywny oznacza „patrzący w przyszłość” lub „przewidujący”. W badaniu prospektywnym, zdarzenie badane przez zespół badawczy, takie jak określona choroba, nie wystąpiło jeszcze w momencie rozpoczęcia badania. W trakcie badania, zespół badawczy sprawdza, kiedy i jak często występuje choroba. Przeciwieństwem terminu „prospektywny” jest termin „retrospektywny” (zobacz także retrospektywny).

Prostaglandyny są hormonami tkankowymi. Odgrywają one ważną rolę w odczuwaniu bólu, stanach zapalnych i krzepnięciu krwi.

Proteinuria (białkomocz) to wydalanie więcej niż 150 miligramów białka na dobę. W celu postawienia diagnozy często oznacza się wartość białka albuminy (patrz również albuminuria).

Przeciwciała to białka, które wiążą się z obcymi substancjami (antygenami), takimi jak patogeny, i w ten sposób je identyfikują. Układ odpornościowy może wtedy zainicjować reakcję przeciwstawną i zwalczyć intruzów.

Oznacza zbyt wysoki poziom cukru we krwi, patrz hiperglikemia.

Przedposiłkowy oznacza „przed posiłkiem” lub „przed jedzeniem” (zobacz także poposiłkowy).

W randomizowanym badaniu kontrolowanym uczestnicy są losowo przydzielani do, np. dwóch różnych grup. W tych grupach zespół badawczy analizuje różne interwencje i porównuje je ze sobą. Na przykład, jedna grupa otrzymuje nowy lek, zaś druga grupa otrzymuje placebo, czyli lek bez substancji czynnej. Następnie, zespół badawczy sprawdza, jak z upływem czasu zmieniają się np. objawy choroby w obu grupach.

Receptor insuliny to miejsce wiązania insuliny na powierzchni komórki. Te miejsca wiązania znajdują się przede wszystkim w mięśniach, wątrobie i komórkach tłuszczowych. Wiązanie insuliny z receptorem powoduje, że komórki „otwierają drzwi” i w ten sposób zwiększają pobór glukozy do komórek.

Remisja to zmniejszenie lub czasowe złagodzenie objawów choroby.

Przykładowo, w przypadku cukrzycy typu 1 możliwa jest tzw. faza remisji. W tej fazie, po rozpoczęciu insulinoterapii, sytuacja metaboliczna może ulec znacznej poprawie, tak że w niektórych przypadkach potrzebna jest jedynie niewielka ilość insuliny lub nie jest ona w ogóle potrzebna. Długość trwania tej fazy jest różna.

W przypadku cukrzycy typu 2, zmiana stylu życia i redukcja masy ciała lub operacja bariatryczna (w przypadku otyłości) mogą niekiedy całkowicie złagodzić objawy choroby, ale przeważnie jedynie tymczasowo.

Retinopatia cukrzycowa to uszkodzenie siatkówki oka w wyniku cukrzycy. Retinopatia rozwija się w pewnym momencie życia u około 25% osób z cukrzycą typu 1. W przypadku cukrzycy typu 2 częstość występowania tej choroby jest o połowę mniejsza i wynosi średnio 12,5%. W jednej trzeciej przypadków zmiany w siatkówce są obecne już w momencie rozpoznania cukrzycy. Retinopatia jest spowodowana zmianami w małych naczyniach w dnie oka (zobacz także mikroangiopatia). Może to prowadzić do zaburzeń widzenia lub pogorszenia wzroku. W najgorszym przypadku, przy braku leczenia, siatkówka może się oderwać. Nieleczone odwarstwienie siatkówki może prowadzić do ślepoty.

Retrospektywny oznacza „patrzący wstecz” lub „patrzący w przeszłość”. W badaniu retrospektywnym zdarzenie badane przez zespół badawczy, takie jak określona choroba, wystąpiło już na początku badania. Patrząc wstecz, poszukuje się czynników ryzyka choroby.

Ropień to zamknięty zbiór ropny, często wywołany obecnością bakterii.

Nie tylko zbyt duża nadwaga, ale również rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie stanowi zagrożenie dla zdrowia. Złogi tłuszczu w okolicy brzucha niosą ze sobą wysokie ryzyko wystąpienia cukrzycy i chorób układu krążenia. Tłuszcz brzuszny, w przeciwieństwie do tłuszczu biodrowego, jest bardzo aktywny metabolicznie. Ten podkreślający tułów, brzuszny lub męski (androidalny) typ rozmieszczenia tkanki tłuszczowej (figura typu jabłko) jest przeciwieństwem mniej niebezpiecznego kobiecego (gynoidalnego) typu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej (figura typu gruszka). Rozkład tkanki tłuszczowej można określić na podstawie stosunku obwodu talii do obwodu bioder. U mężczyzn o figurze typu jabłko mówi się, gdy stosunek obwodu talii do obwodu bioder jest większy niż 0,90. U kobiet wartość graniczna wynosi 0,85.

Scyntygrafia serca polega na obrazowaniu przepływu krwi w mięśniu sercowym. W tej metodzie badania, które jest przeprowadzane w spoczynku i podczas wysiłku, do żyły w ramieniu wstrzykuje się lekko radioaktywną substancję. Substancja ta gromadzi się w mięśniu sercowym, a specjalna kamera generuje obrazy serca.

Sercowo-naczyniowy to termin medyczny oznaczający „oddziałujący na serce i naczynia krwionośne”. Choroba układu sercowo-naczyniowego nazywana jest również chorobą układu krążenia.

Nasilenie zespołu stopy cukrzycowej można sklasyfikować według skali Wagnera. Polega to na ocenie głębokości rany. Klasyfikację tę można rozszerzyć o kryteria Armstronga, które opisują obecność infekcji lub niedokrwienia (zaburzenia krążenia).

Termin stan przedcukrzycowy odnosi się do stanu, w którym występuje podwyższony poziom glukozy we krwi (poziom glukozy we krwi na czczo: od 100 do 125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) i/lub w 2-godzinnym teście doustnego obciążenia glukozą (roztwór 75 g glukozy): od 140 do 199 mg/dl (7,8–11 mmol/l)) i/lub podwyższona wartość HbA1c (od 5,7 do 6,4% (38,8–46,5 mmol/mol)), ale wciąż poniżej wartości granicznych dla cukrzycy.

Stenty są protezami naczyniowymi w kształcie siatki, wykonanymi z metalu lub tworzywa sztucznego. Są one często stosowane w naczyniach krwionośnych, takich jak tętnice wieńcowe, aby utrzymać naczynia otwarte i zapobiec ich ponownemu zamknięciu.

Termin „stłuszczenie wątroby” odnosi się do zwiększonej zawartości tłuszczu w tkance wątroby. Może być stanem poprzedzającym marskość wątroby (stwardnienie wątroby). Uważa się je za czynnik ryzyka cukrzycy typu 2.

Stopa Charcota jest poważnym powikłaniem długotrwałej cukrzycy. Prowadzi do zniszczenia struktur kostnych i stawowych w stopie. Stopa Charcota jest szczególną postacią zespołu stopy cukrzycowej i może wystąpić u wszystkich pacjentów cierpiących na neuropatię i zaburzenia krążenia. Ostra stopa Charcota jest stanem nagłym.

Stopa cukrzycowa, zwana również zespołem stopy cukrzycowej, jest wtórnym powikłaniem cukrzycy. Ze względu na problemy z nerwami i krążeniem, osoby z cukrzycą często tracą czucie w stopach. Mogą wtedy wystąpić problemy ze stopami, takie jak źle gojące się rany.

Stosunek obwodu talii do obwodu bioder (z ang. „waist-to-hip ratio”, WHR) jest współczynnikiem wynikającym z podzielenia obwodu talii przez obwód bioder. Aby zmierzyć obwód bioder, taśmę mierniczą należy umieścić poniżej stawów biodrowych. Aby zmierzyć obwód talii, taśmę mierniczą należy umieścić poniżej najniższego żebra. Jeśli stosunek obwodu talii do obwodu bioder jest większy niż 0,85 u kobiet i 1,0 u mężczyzn, to stan ten określa się jako niekorzystny stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Wiąże się to z podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia i cukrzycy.

Stratyfikacja oznacza „rozwarstwienie” lub „warstwowanie”. Na przykład, w badaniach naukowych uczestnicy badania populacyjnego są dzieleni na różne warstwy, w zależności od obecności określonej cechy. Powszechnie stosowanymi cechami stratyfikacji są wiek lub płeć. Dzięki temu zespoły badawcze mogą uzyskać dokładniejsze wyniki dla określonych podgrup i uniknąć błędów w obliczeniach.

Stres oksydacyjny to zaburzenie równowagi pomiędzy tworzeniem i rozkładem wolnych rodników. Wolne rodniki to substancje, które są bardzo reaktywne. Jeśli wolnych rodników jest więcej niż organizm jest w stanie rozłożyć, dochodzi do stresu oksydacyjnego. Istnieją różne czynniki wywołujące stres oksydacyjny. Przykładami mogą tu być: palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, przyjmowanie leków lub stres. Stres oksydacyjny może powodować czasowe lub trwałe uszkodzenia i przyspieszać starzenie się organizmu.

Są to substytuty cukru. Mają znacznie silniejsze działanie słodzące niż cukier stołowy (sacharoza), przy znikomej wartości odżywczej. Dlatego nie zawierają one praktycznie żadnych kalorii. Należą do nich np. aspartam, cyklaminian lub sacharyna.

W przeciwieństwie do słodzików, substytuty cukru dostarczają energii, ale nieco mniej niż cukier stołowy (sacharoza). Są one metabolizowane niezależnie od insuliny i dlatego mają mniejszy wpływ na poziom cukru we krwi niż cukier. Nie powodują również próchnicy zębów. Substytuty cukru obejmują np. fruktozę, maltitol, mannitol i ksylitol.

Sulfonylomoczniki są doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi stosowanymi w leczeniu cukrzycy typu 2. Stymulują one uwalnianie insuliny z trzustki do krwiobiegu. Niemniej jednak ich działanie słabnie z czasem, co sprawia, że same w sobie mają ograniczone zastosowanie jako długoterminowa metoda leczenia cukrzycy typu 2. Są one często stosowane u pacjentów, u których leczenie metforminą nie jest możliwe. W przeciwieństwie do metforminy, podczas leczenia sulfonylomocznikami istnieje ryzyko hipoglikemii.

Surowica jest płynną częścią krwi, która nie zawiera składników stałych, takich jak czerwone krwinki, białe krwinki i płytki krwi. Składa się z wody, białek, składników odżywczych, soli, metabolitów, enzymów i hormonów. Surowica krwi nie może krzepnąć, ponieważ brakuje w niej białka, które sprzyja krzepnięciu.

Śpiączka cukrzycowa jest zagrażającym życiu zaburzeniem metabolicznym spowodowanym niedoborem insuliny u osób chorych na cukrzycę. Ekstremalnie wysoki poziom glukozy we krwi może spowodować utratę przytomności. Osoby ze śpiączką cukrzycową wymagają natychmiastowej pomocy medycznej i muszą być leczone na oddziale intensywnej terapii. Zasadniczo rozróżnia się dwie formy tej przypadłości: śpiączkę ketonową lub kwasiczą, która występuje głównie u osób z cukrzycą typu 1. Osoby z cukrzycą typu 2 są w większym stopniu narażone na wystąpienie śpiączki hiperosmolarnej lub odwodnienia.

Technika CLAMP polega na podawaniu stałej ilości insuliny i zmiennej ilości glukozy dożylnie (bezpośrednio do żylnego naczynia krwionośnego) do momentu osiągnięcia prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Technika ta może być wykorzystana do określenia insulinooporności. Szybkość infuzji glukozy jest związana z wrażliwością na insulinę. Im więcej glukozy można podać przy określonej dawce insuliny, tym lepsze działanie insuliny.

TENS to skrót od ang. Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (przezskórna elektryczna stymulacja nerwów) i jest metodą leczniczą pochodzącą z naturopatii. Ta metoda leczenia wiąże się ze zwalczaniem bólu za pomocą prądu. Urządzenie generuje impulsy elektryczne, które są przekazywane przez skórę do układu nerwowego. Impuls elektryczny powoduje stymulację nerwów, która łagodzi lub całkowicie eliminuje ból.

Test doustnego obciążenia glukozą (oral glucose tolerance test, oGTT) jest stosowany do monitorowania poziomu cukru we krwi. Wykonuje się go w przypadku podejrzenia obecności cukrzycy. Test doustnego obciążenia glukozą przeprowadza się w pozycji siedzącej lub leżącej, po 8–12-godzinnym poście i abstynencji od palenia tytoniu, w stanie spoczynku. Na początku testu, w ciągu 5 minut wypija się przygotowany wcześniej roztwór 75 gramów glukozy. Próbkę krwi żylnej pobiera się przed wypiciem roztworu glukozy oraz po jednej i dwóch godzinach. Określa się poziom cukru we krwi. Podwyższona wartość na czczo (od 126 mg/dl lub od 7,0 mmol/l) i podwyższona wartość po dwóch godzinach (ponad 200 mg/dl lub 11,1 mmol/l) wskazują na cukrzycę.

Test ketonowy może służyć do wykrywania podwyższonego poziomu ciał ketonowych we krwi lub moczu. Mogą wskazywać na poważne zaburzenia metaboliczne, kwasicę ketonową, której wystąpienie jest bardziej prawdopodobne u osób z cukrzycą typu 1. W aptece dostępne są paski testowe do badania moczu na obecność ketonów, które to paski odpowiednio się zabarwiają.

Time in Range tłumaczy się jako „czas w zakresie docelowym”. Jest to nowszy sposób oceny zarządzania cukrzycą i kontroli metabolicznej. Pomiar jest możliwy tylko za pomocą systemu CGM lub iscCGM. Systemy te mierzą poziom cukru we krwi w sposób ciągły przez cały dzień. Umożliwia to ocenę, przez ile godzin w ciągu dnia poziom glukozy we krwi mieścił się w określonym zakresie docelowym.

Tkankowa echokardiografia dopplerowska może dostarczyć dowodów na zaburzenia funkcjonowania mięśnia sercowego. Jest to specjalna technika echokardiografii, czyli badania obrazowego. Za pomocą fal ultradźwiękowych można ocenić zarówno kształt, jak i funkcjonowanie serca.

Oprócz węglowodanów i białek, tłuszcze są ważnym źródłem energii w organizmie. Tłuszcze pokarmowe składają się z gliceryny i kwasów tłuszczowych.

Jest to termin stosowany w przypadku, gdy poziom glukozy we krwi nie spada wystarczająco w określonym czasie po spożyciu cukru, ale nie występuje jeszcze cukrzyca typu 2. Nieprawidłową tolerancję glukozy definiuje się jako wartość glukozy we krwi pomiędzy 140 mg/dl (7,8 mmol/l) a 200 mg/dl (11,1 mmol/l) 2 godziny po wypiciu 75-gramowego roztworu glukozy w doustnym teście obciążenia glukozą. Osoby, u których stwierdza się taki poziom glukozy we krwi, są narażone na zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy lub chorób układu krążenia. Zmiana stylu życia, poprzez stosowanie zrównoważonej diety i ćwiczeń fizycznych, pomoże poprawić nieprawidłową tolerancję glukozy.

Ten związek chemiczny jest najważniejszym magazynem energii w komórkach organizmu.

Triglicerydy są również nazywane tłuszczami neutralnymi. Składają się z cząsteczki glicerolu, zwanego alkoholem cukrowym, połączonego z trzema kwasami tłuszczowymi.

Trzustka jest narządem znajdującym się w górnej części jamy brzusznej, za żołądkiem. Uwalnia ona różne substancje do jelit lub bezpośrednio do krwi i w ten sposób uczestniczy w trawieniu jedzenia. Produkuje również hormony: insulinę i glukagon.

Patrz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.

Patrz rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.

Układ oskrzelowy to szeroko rozgałęziony system rurek, które przenoszą wdychane powietrze z tchawicy do małych pęcherzyków płucnych. Tutaj tlen z wdychanego powietrza przechodzi do krwi, podczas gdy dwutlenek węgla jest wchłaniany z krwi i transportowany (wydychany) przez układ oskrzelowy.

LADA jest szczególną postacią cukrzycy typu 1, która nie rozwija się aż do wieku dorosłego. W tej postaci cukrzycy niedobór insuliny rozwija się stosunkowo wolno. Ze względu na podobne objawy, na początku często błędnie diagnozuje się ją jako cukrzycę typu 2. Jednak u osób z LADA w surowicy krwi występują przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA) i/lub przeciwko enzymowi dekarboksylazy glutaminiowej (GADA). Przeciwciała te wskazują, że układ odpornościowy jest skierowany przeciwko własnemu organizmowi pacjenta, zapobiegając w ten sposób produkcji insuliny.

Węglowodany to cząsteczki cukru o różnych rozmiarach. Część węglowodanów przyswajamy z pokarmem. Węglowodany służą również jako magazyn energii w organizmie. W razie potrzeby są one rozkładane na cukry proste, takie jak glukoza.

Wielowodzie, (łac. polyhydramnion), jest częstym powikłaniem występującym w ciążach cukrzycowych. Termin ten opisuje patologiczny wzrost ilości płynu owodniowego do objętości większej niż 2 litry. Zbyt duża ilość płynu owodniowego może objawiać się m. in. silnym rozdęciem brzucha lub trudnościami w oddychaniu. Może spowodować przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego i wywołać przedwczesny poród.

Jest to sytuacja, w której wydalane są zwiększone ilości moczu (ponad 2 litry na dobę). Może to być oznaką cukrzycy lub moczówki prostej.

Witamina D jest witaminą występującą w niewielkich ilościach w jajach i produktach mlecznych. Największa ilościowo podaż tej witaminy następuje przez skórę. Pod wpływem promieniowania słonecznego, witamina D może być wytwarzana w samej skórze. Odgrywa ona ważną rolę we wzroście kości.

Wskaźnik masy ciała (BMI) opisuje stosunek masy ciała do wzrostu.  BMI oblicza się w następujący sposób:

BMI = masa ciała w kilogramach : wzrost w metrach podniesiony do kwadratu

BMI jest wskaźnikiem określającym, czy dana osoba ma nadwagę, czy nie.  Klasyfikacja jest następująca, przy czym wiek również odgrywa tu rolę:

• Niedowaga: mniej niż 18,5 kg/m²
• Waga prawidłowa (idealna): od 18,5 do 24,9 kg/m²
• Nadwaga: od 25 do 29,9 kg/m²

Od BMI wynoszącego 30 kg/m² mówimy o otyłości (otyłość).  Ponieważ wskaźnik BMI nie rozróżnia tkanki tłuszczowej od masy mięśniowej, nie należy go stosować jako wskaźnika masy tłuszczowej np. u sportowców z dużą masą mięśniową.

Współczynnik filtracji kłębuszkowej jest terminem określającym funkcję oczyszczającą nerek. Termin ten odnosi się do kłębuszków nerkowych. Są to bardzo cienkie naczynia w nerce, odpowiedzialne za filtrowanie krwi.

Współczynnik korygujący odnosi się do określonej ilości insuliny, której organizm potrzebuje, aby obniżyć podwyższony poziom glukozy we krwi o około 30 do 40 mg/dl (1,6–2,2 mmol/l) na jednostkę insuliny. Indywidualna wartość korygująca musi zostać określona w trakcie szkolenia i testów pod nadzorem lekarza.

Uwalnianie substancji z tkanki, głównie z gruczołów.

Wymiennik węglowodanowy, oznaczany skrótem WW, jest jednostką stosowaną przez osoby z cukrzycą do określenia ilości węglowodanów w jedzeniu. Na tej podstawie mogą wywnioskować, ile insuliny powinni sobie podać. 1 wymiennik węglowodanowy odpowiada około 10 gramom węglowodanów.

Wyspy Langerhansa to zbiór komórek w trzustce, które produkują przede wszystkim hormony glukagon i insulinę. Składają się one głównie z komórek alfa i beta.

O zaburzeniach metabolicznych mówimy w przypadku, gdy stężenie cukru we krwi znajduje się na bardzo niskim lub bardzo wysokim poziomie. W obydwu sytuacjach konieczne jest podjęcie szybkiego działania. W ekstremalnym przypadku może dojść do ciężkiej hipoglikemii (niskiego poziomu cukru we krwi) i hiperglikemii (wysokiego poziomu cukru we krwi) a nawet śpiączki cukrzycowej i zagrożenia zdrowia i życia. Tutaj można przeczytać, co robić w nagłych wypadkach przy cukrzycy.

Zapalenie przyzębia jest przewlekłym zapaleniem bakteryjnym. Zwykle choroba postępuje powoli, stopniowo prowadząc do utraty masy kostnej. Uszkodzone zęby ulegają rozchwianiu. Nieleczona choroba prowadzi do utraty zębów. Zapalenie dziąseł poprzedza zapalenie przyzębia.

Zapalenie wątroby jest stanem zapalnym wątroby. Może mieć wiele różnych przyczyn.

Zespół metaboliczny to termin określający kombinację różnych czynników ryzyka wielu chorób wtórnych. Zespół metaboliczny występuje, gdy obecne są co najmniej 3 z 5 poniższych czynników ryzyka:

• Obwód talii większy niż 88 cm u kobiet i 102 cm u mężczyzn
• Poziom triglicerydów przekraczający 150 mg/dl
• Niski poziom cholesterolu HDL: poniżej 40 mg/dl u kobiet i poniżej 50 mg/dl u mężczyzn
• Nadciśnienie, tj. powyżej 130/85 mmHg
• Podwyższony poziom glukozy we krwi na czczo, tj. powyżej 100 mg/dl (powyżej 5,6 mmol/l) lub obecność cukrzycy typu 2

Poprzez zgodę rozumie się gotowość pacjenta do współpracy w leczeniu choroby lub w badaniu.

Zintensyfikowana konwencjonalna insulinoterapia, zwana również w skrócie ICT, polega na oddzielnym stosowaniu szybkodziałającej insuliny bolus i insuliny długodziałającej (insuliny bazowej) w celu pokrycia podstawowego zapotrzebowania na insulinę. Insuliny ludzkie lub analogi insuliny stosuje się jako insuliny szybkodziałające. Insuliny długodziałające to insuliny opóźniające działanie NPH lub długodziałające analogi insuliny.

Zwłóknienie to patologiczny rozrost tkanki łącznej w narządach.

Żyły to naczynia krwionośne, które przenoszą odtlenioną krew do serca.