Pokaż główną treść

Cukrzyca i wątroba

Wsparcie naukowe: dr Sofiya Gancheva

Wątroba jest centralnym organem ludzkiego metabolizmu. Dzięki niej możemy między innymi wchłaniać składniki odżywcze i pozbywać się z krwi substancji toksycznych.

Zaburzenia metaboliczne, takie jak otyłość lub cukrzyca typu 2, mogą uszkadzać wątrobę. Ale choroby wątroby mogą mieć również inne przyczyny, takie jak choroby autoimmunologiczne, zapalenie wątroby (żółtaczka), alkohol lub leki.

Jak dochodzi do stłuszczenia wątroby i jakie są tego konsekwencje?

Spośród różnych chorób wątroby, szczególnie choroba stłuszczeniowa wątroby jest ściśle związana z cukrzycą. W stłuszczonej wątrobie tłuszcz jest magazynowany w komórkach wątroby, tzw. hepatocytach. Rozróżnia się chorobę stłuszczeniową wątroby spowodowaną alkoholem i niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby.

Stłuszczenie wątroby może mieć szczególnie poważne konsekwencje, jeśli oprócz tłuszczu w wątrobie stwierdza się również stan zapalny. Następnie, również w zależności od przyczyny, rozróżnia się alkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby i niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby. Te choroby, gdy nie są leczone, mogą prowadzić do odkładania się złogów tkanki łącznej (zwłóknienia) i bliznowacenia (marskość wątroby). Wówczas wątroba może spełniać swoje funkcje tylko w ograniczonym zakresie i mogą wystąpić niebezpieczne skutki uboczne, takie jak wodobrzusze, zaburzenia czynnościowe mózgu spowodowane toksynami lub rak wątroby.

Warto wiedzieć:

Zmiana stylu życia może odwrócić proces stłuszczenia wątroby we wczesnym stadium.

Szczególny związek między chorobą stłuszczeniową wątroby a cukrzycą polega na tym, że te dwa schorzenia mogą być zarówno czynnikiem wyzwalającym, jak i następstwem tej choroby. Choroba stłuszczeniowa wątroby stała się drugą co do częstości przyczyną przeszczepów wątroby w krajach zachodnich.

Jakie są objawy choroby stłuszczeniowej wątroby?

Ponieważ wątroba nie ma komórek nerwowych, osoby ze stłuszczoną wątrobą lub stłuszczeniowym zapaleniem wątroby zazwyczaj nie odczuwają dolegliwości bólowych. Następujące objawy mogą jednak wskazywać na chorobę stłuszczeniową wątroby:

  • utrzymujące się zmęczenie i apatia
  • problemy z koncentracją
  • uczucie ucisku w prawej górnej części brzucha
  • częste uczucie pełności
  • dolegliwości podczas leżenia na prawym boku
  • ciemny mocz
  • jasny stolec.

Osoby chore na cukrzycę mogą zrobić wiele, aby zapobiec niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby. Decydującą rolę odgrywa przy tym przede wszystkim zdrowy styl życia:

  • Zwracaj uwagę na prawidłową masę ciała i staraj się unikać nadwagi. Aby to zrobić, należy dostosować dzienną ilość spożywanych kalorii do wydatku energetycznego.
  • Staraj się prowadzić aktywny tryb życia i włączaj do codziennej rutyny regularny ruch i sesje sportowe.
  • Jeśli to możliwe, unikaj napojów alkoholowych i upewnij się, że stosujesz zbilansowaną dietę bogatą w błonnik. Szczególnie niekorzystne są pokarmy bogate w energię, zawierające dużo niezdrowych tłuszczów i wolnych cukrów, takie jak napoje bezalkoholowe, słodkie przekąski i tłuste wędliny.
  • Nie pal tytoniu.

Ponieważ niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby i cukrzyca mogą być wzajemnie zależne, ważne jest, aby odpowiednio wcześnie zbadać ryzyko wystąpienia tych chorób. Osoby z cukrzycą typu 2 powinny zwrócić się do swojego lekarza prowadzącego o wyjaśnienie, czy nie występuje już stłuszczenie wątroby, a może nawet stłuszczeniowe zapalenie wątroby. W ten sposób można zapobiec rozwojowi zaawansowanego uszkodzenia wątroby.

Stłuszczenie wątroby może być wywołane różnymi przyczynami:

  • nadmierne spożycie alkoholu
  • brak ruchu
  • niewłaściwa dieta
  • leki
  • ciąża
  • wyższy wiek
  • zespół metaboliczny (np. otyłość lub insulinooporność)
  • cukrzyca typu 2
  • jako choroba współistniejąca z innymi chorobami (np. zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C).

I odwrotnie, choroba stłuszczeniowa wątroby może również poprzedzać cukrzycę. W przypadku osób z niealkoholową chorobą stłuszczeniową wątroby istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 i choroby układu krążenia.

Według Niemieckiego Towarzystwa Gastroenterologii, Chorób Trawiennych i Metabolicznych (DGVS), w przypadku podejrzenia stłuszczenia wątroby należy najpierw określić ogólny stan zdrowia poprzez pomiar wskaźnika masy ciała (BMI), obwodu brzucha i ciśnienia krwi. Dodatkowo należy wykonać badanie krwi. Oprócz specjalnych wartości wątrobowych (tzw. transaminaz) należy zbadać poziom glukozy we krwi na czczo i długoterminową wartość stężenia glukozy we krwi (wartość HbA1c) oraz poziom lipidów we krwi (trójglicerydy, cholesterol HDL i LDL). W ten sposób można określić, czy występują czynniki ryzyka cukrzycy typu 2 lub zespołu metabolicznego, które z kolei są czynnikami ryzyka choroby stłuszczeniowej wątroby.

Należy jednak pamiętać, że samo badanie krwi nie jest wystarczające do rozpoznania choroby stłuszczeniowej wątroby, ponieważ w jej przypadku wartości parametrów wątrobowych we krwi pozostają często bez zmian. Podwyższony poziom we krwi może być również spowodowany innymi przyczynami.

W drodze wywiadu można wykluczyć nadmierne spożycie alkoholu oraz inne choroby, takie jak zaburzenia lipometaboliczne lub choroby jelit, jako możliwą przyczynę choroby stłuszczeniowej wątroby.

W diagnostyce choroby stłuszczeniowej wątroby można zastosować kilka technik obrazowania (nieinwazyjnych): Z reguły lekarz prowadzący wykonuje badanie ultrasonograficzne (USG). W przypadku stłuszczonej wątroby narząd ten jest w badaniu ultrasonograficznym zwykle jaśniejszy i większy niż normalnie. Ponadto w celu zdiagnozowania stłuszczenia wątroby można wykonać spektroskopię rezonansem magnetycznym (SRM) oraz elastografię. Badanie MRS mierzy zawartość tłuszczu, a elastografia elastyczność wątroby.

Aby wykluczyć inne choroby wątroby i móc z całą pewnością stwierdzić, czy mamy do czynienia ze stłuszczoną wątrobą czy stłuszczeniowym zapaleniem wątroby, konieczne jest wykonanie biopsji wątroby. Biopsja jest zabiegiem inwazyjnym. Tkanka wątroby jest usuwana za pomocą strzykawki, aby można było dokładnie zbadać komórki wątroby. Biopsja wątroby często jest określana jako punkcja wątroby.

Leczenie niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby polega przede wszystkim na zmianie stylu życia. Ważne jest, aby znaleźć przyczyny choroby i tam rozpocząć leczenie. Jeśli przyczyną jest nadwaga, ważne jest, aby ją zredukować. Nawet 5–10-procentowa utrata wagi może mieć pozytywny wpływ na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Utrata 10% masy ciała może nawet odwrócić niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby. Według badań, zbilansowana dieta i regularny ruch mają również bardzo pozytywny wpływ na przebieg niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby.

Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia u osób z niealkoholową chorobą stłuszczeniową wątroby, w regularnych odstępach czasu powinno być również przeprowadzane przez lekarza badanie serca i naczyń krwionośnych. W ten sposób czynniki ryzyka i ewentualne choroby układu krążenia mogą być wyjaśnione na wczesnym etapie i w razie potrzeby leczone.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o chorobach układu krążenia!

Gdy choroba stłuszczeniowa wątroby spowodowana jest alkoholem, należy powstrzymać się od spożywania napojów alkoholowych. Tak długo, jak nie ma stanu zapalnego i konsekwentnie przestrzega się zmiany stylu życia, szanse na w pełni zregenerowaną wątrobę są bardzo duże.

Częstość występowania niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych krajach i szacuje się ją na około 20–30% na całym świecie. W Niemczech dotkniętych jest nią około 30 na 100 osób. U osób z cukrzycą typu 2 częstość występowania niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby jest znacznie wyższa i wynosi ponad 70%.

I odwrotnie, stłuszczenie wątroby prowadzi u wielu osób do insulinooporności. Obowiązuje następująca zasada: im większe jest stłuszczenie wątroby, tym gorsze jest działanie insuliny na komórki. Zwiększa to również ryzyko zachorowania na cukrzycę. W przypadku osób ze stłuszczoną wątrobą istnieje od 2 do 5 razy większe ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w porównaniu do normalnej populacji.

Źródła:

Cusi, K. et al.: Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) prevalence and its metabolic associations in patients with type 1 diabetes and type 2 diabetes. In: Diabetes Obes Metab, 2017, 19: 1630-1634
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: Deutscher Gesundheitsbericht Diabetes 2019. Kirchheim Verlag, Mainz, 2019
Deutsche Gesellschaft für Gastroenterologie, Verdauungs- und Stoffwechselkrankheiten: S2k-Leitlinie Nicht-alkoholische Fettlebererkrankungen. Langfassung. Version 1. 2015 (Gültigkeit abgelaufen, in Überarbeitung)
Deutsche Leberhilfe e. V.: Nicht-alkoholische Fettleber – NAFL und NASH. 2017
Stefan, N. et al.: Diabetes und Fettleber. In: Diabetologie, 2018, 13: S205-S208
Tilg, H. et al.: NAFLD and diabetes mellitus. In: Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 2017, 14: 32-42
Younossi, Z. M. et al.: Global epidemiology of nonalcoholic fatty liver disease – Meta-analytic assessment of prevalence, incidence, and outcomes. In: Hepatology, 2016, 64: 73-84
Stan: 19.11.2019