Pokaż główną treść

Problemy, jakie może powodować cukrzyca typu 1 w okresie dojrzewania

Wsparcie naukowe: dr Katharina Warncke

Liczba dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 w Niemczech stale wzrasta. Obecnie, na cukrzycę typu 1 cierpi około 30 000 młodych ludzi poniżej 20. roku życia. Dla osób dotkniętych tą chorobą i ich otoczenia, życie i dorastanie z nią jest wielkim wyzwaniem.

Często trudny okres dojrzewania nie zgrywa się w ogóle z leczeniem choroby przewlekłej, jaką jest cukrzyca typu 1. Ponadto, cukrzyca wymaga wysokiego stopnia samokontroli, biorąc pod uwagę podawanie insuliny, monitorowanie poziomu cukru we krwi lub obliczanie zawartości węglowodanów. Jest to dodatkowe wyzwanie w tym okresie życia, charakteryzującym się wycofaniem, zwiększoną osobistą odpowiedzialnością i izolowaniem się od rodziców. Choroba nie daje jednak odetchnąć. Ponadto, zmiany hormonalne mogą powodować ogromne wahania poziomu cukru we krwi.

Zamyślona dziewczyna stoi przy oknie i patrzy na zewnątrz.
© slasnyi / Fotolia

Dla wielu nastolatków dotkniętych tym problemem, znajduje to odzwierciedlenie w ich metabolizmie, który w tym czasie może ulegać znacznym wahaniom. Różne źródła podają dla nastolatków z cukrzycą typu 1 średnią długoterminową wartość stężenia glukozy we krwi (wartość HbA1c) na poziomie około 8,4–9,3%. Optymalną wartością jest 6,5–7%. Trwałe przekroczenie wartości lub złe wyregulowanie poziomu cukru we krwi wiąże się w dłuższej perspektywie z konsekwencjami w postaci uszkodzeń m.in. oczu, nerek, nerwów i serca. Z tego powodu należy za wszelką cenę unikać wahań poziomu cukru we krwi.

Aby to osiągnąć, młodzi ludzie potrzebują dobrego wsparcia ze strony zespołu diabetologicznego, który w najlepszym przypadku sprawuje nad nimi już wieloletnią opiekę. Taki zespół powinien również znać problemy pojawiające się w okresie dojrzewania, które mogą prowadzić do zaburzeń metabolicznych.

Nastolatki z cukrzycą powinny również zdawać sobie sprawę ze skutków spożywania alkoholu, który może powodować ciężką hipoglikemię (niski poziom cukru we krwi), nawet kilka godzin po spożyciu.

Hormony płciowe prowadzą do większego zapotrzebowania na insulinę, ponieważ prowadzą do insulinooporności. U dziewcząt jest to estrogen, a u chłopców testosteron. W rezultacie, w okresie dojrzewania potrzeba więcej insuliny, aby uzyskać dobrą kontrolę poziomu cukru we krwi. Co gorsza, oba hormony krążą w organizmie w zmiennych stężeniach. Prowadzi to również do wahań poziomu glukozy we krwi.

Wiele dziewcząt wyraźnie to zauważa, gdy zaczyna się miesiączka. Mniej więcej w połowie cyklu poziom cukru we krwi można często obniżyć tylko za pomocą większej dawki insuliny. Od momentu wystąpienia krwawienia zapotrzebowanie na insulinę ponownie maleje, natomiast wzrasta ryzyko hipoglikemii.

Innym ważnym hormonem, który jest uwalniany częściej w okresie dojrzewania, jest hormon wzrostu. Między innymi, to właśnie ten hormon jest odpowiedzialny za przyspieszenie wzrostu w tej fazie życia. Zmniejsza także działanie insuliny. Wynikiem tego są wahania poziomu cukru we krwi.

Zwykle hormon wzrostu jest uwalniany rano i prowadzi do podwyższenia poziomu cukru we krwi po przebudzeniu. Problem ten nazywany jest efektem brzasku, który może wystąpić również u dorosłych. Dużą rolę odgrywają tu hormony: kortyzol, hormon wzrostu i hormony płciowe.

Hormon wzrostu także nie jest regularnie uwalniany do krwiobiegu. Największe wydzielanie hormonu wzrostu ma miejsce u chłopców pod koniec okresu dojrzewania, a u dziewcząt – na jego początku. To właśnie wtedy spodziewana jest najsilniejsza faza wzrostu. Jednak proces ten u każdego jest różny. W tym okresie należy odpowiednio dostosować nocną dawkę insuliny.

W tym samym czasie w mózgu nastolatka zachodzą procesy odbudowy. Na przykład, pewne obszary mózgu, które są odpowiedzialne za doświadczenie stresu i dobre samopoczucie emocjonalne, reagują nadmiernie. Nastolatki gorzej radzą sobie ze stresem niż dorośli i mogą w ciągu kilku minut doświadczać ogromnych wahań nastroju. Wówczas spokojna reakcja na wahania poziomu glukozy we krwi może stać się trudna. Może się zdarzyć, że nastolatki będą odrzucać chorobę i zaniedbywać leczenie.

Z powodu wyżej wspomnianych zmian hormonalnych, w okresie dojrzewania wzrasta zapotrzebowanie na insulinę: z około 1 jednostki insuliny/kilogram masy ciała/dobę do 1,5 jednostki insuliny/kilogram masy ciała/dobę. Dlatego też ważne jest dostosowanie podstawowego zapotrzebowania na insulinę (dawki podstawowej). Jest to ilość insuliny, której organizm potrzebuje nieprzerwanie przez cały dzień.

Za regulację, dostosowanie i kontrolę dawki podstawowej odpowiada specjalista diabetolog. Pozwala to dopasować podawanie insuliny do indywidualnych potrzeb. W szczególności, dzięki temu można lepiej kontrolować wysoki poziom glukozy we krwi w godzinach porannych.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o insulinoterapii.

Ze względu na sytuację hormonalną i związane z nią wahania poziomu cukru we krwi, nastolatkom nie jest łatwo osiągnąć dobrą długoterminową wartość stężenia glukozy we krwi (HbA1c). Wraz z końcem okresu dojrzewania sytuacja metaboliczna uspokaja się i zapotrzebowanie na insulinę ponownie maleje.

Kilka ważnych wskazówek dla rodziców i nastolatków:

  • Regularne i częste wizyty kontrolne u diabetologa prowadzącego. Może on sprawdzić i dostosować dawkę insuliny lub omówić sytuacje specjalne.
  • Uzgodnienie zasad i ograniczeń, tak aby wspierać rosnącą niezależność nastolatka, także w radzeniu sobie z chorobą, ale w taki sposób, aby nie pozostawał bez kontroli. Zbyt wczesne przeniesienie wyłącznej odpowiedzialności na młodocianego chorego na cukrzycę jest niekorzystne.
  • Korzystanie z możliwości szkoleń oferowanych przez zespół diabetologiczny, promujących umiejętności samokontroli u nastolatków i ich rodzin.
  • Szukanie grup samopomocowych, które pomagają nabrać pewności siebie i niezależności w radzeniu sobie z chorobą.

Wraz z 18. urodzinami, ważną rolę zaczyna odgrywać termin „przejście”. Odnosi się on do przejścia młodzieży z pediatrycznej opieki diabetologicznej na opiekę diabetologiczną dla dorosłych.

Przejście to nie zawsze jest płynne i często młodzież traci kontakt z dotychczasową specjalistyczną opieką. To z kolei może wiązać się ze wzrostem długoterminowej wartości stężenia glukozy we krwi (HbA1c) i ostrymi powikłaniami, takimi jak hipoglikemia lub zaburzenia metaboliczne. Istnieją programy, które wspierają przejście na opiekę medyczną dla dorosłych (Berliner TransitionsProgramm e. V., ModuS Transitionsschulung, Between-Kompas (linki w języku niemieckim)).

W jaki sposób rodzice mogą motywować nastolatków z cukrzycą typu 1 do leczenia?

  • Warto zaangażować w ten proces grono przyjaciół swojego dziecka. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że rady od znajomych zostaną wysłuchane i potraktowane poważnie.
  • Można wykorzystać cyfrowe wsparcie, jakie oferują smartfony. Aplikacje na smartfony oferują młodym ludziom np. systemy monitorowania poziomu glukozy we krwi lub kalkulatory bolusa. Bolus to ilość insuliny, która kompensuje wzrost poziomu glukozy we krwi po posiłku lub koryguje nagłe bardzo duże przyrosty jej wartości.
  • Ułatwić kontakty z rówieśnikami chorymi na cukrzycę. Dostępnych jest kilka obozów letnich i kolonii dla nastolatków z cukrzycą.
  • Oprócz zespołu diabetologicznego, rodzic i dziecko mogą znaleźć pomoc w grupach samopomocowych, na forach internetowych lub w specjalnych grupach na Facebooku dla rodziców nastolatków chorych na cukrzycę.

Ponieważ nastolatkowie mogą kupować piwo, wino lub wino musujące w wieku 16 lat, młodzież chorująca na cukrzycę powinna w szczególności znać skutki ich spożywania. Alkohol obniża poziom cukru we krwi i może powodować ciężką hipoglikemię. Zakłóca powstawanie nowego cukru (glukoneogeneza) w wątrobie. Cukier (glukoza) jest przechowywany w wątrobie w postaci glikogenu. Rezerwy te są stale uwalniane do krwi, zapobiegając zbytniemu spadkowi poziomu cukru. Jeśli wątroba jest zajęta rozkładaniem alkoholu, nie może zaopatrywać krwi w cukier, a wtedy istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia hipoglikemii.

Napoje alkoholowe, takie jak piwo, wino półsłodkie, a zwłaszcza likiery, również zawierają węglowodany. Powodują bardzo szybki wzrost poziomu cukru we krwi, który później znów ulega szybkiemu spadkowi. Wpływ alkoholu na poziom cukru we krwi utrzymuje się przez długi czas, dlatego hipoglikemia spowodowana alkoholem często występuje tylko podczas snu. Zatem, absolutnie konieczne są częstsze pomiary w nocy. Ma to decydujące znaczenie, gdy młody człowiek po raz pierwszy próbuje alkoholu lub robi to po kryjomu, a nie prowadzi nocnych pomiarów poziomu cukru we krwi.

Zastrzyk z glukagonu, który jest zwykle stosowany w ciężkich przypadkach hipoglikemii, nie pomoże. Zastrzyk może jedynie zmobilizować wątrobę do uwolnienia cukru. Niemniej jednak spożyty alkohol blokuje ten proces. Dlatego też, w przypadku ciężkiej hipoglikemii po spożyciu alkoholu, lekarz pogotowia zazwyczaj podaje wlew zawierający glukozę.

Tutaj można dowiedzieć się, co robić w nagłych wypadkach.

Jak zapobiegać hipoglikemii wywołanej alkoholem?

Surowy zakaz spożywania alkoholu ma tyle samo sensu, co jego nieograniczona konsumpcja. Należy jednak podjąć kilka środków ostrożności, m.in.:

  • Do napojów alkoholowych należy zawsze spożywać bogate w węglowodany przekąski lub posiłki; nie należy pić alkoholu na pusty żołądek.
  • Napoje, takie jak piwo czy wino, zawierają cukier. Nie trzeba ich jednak brać pod uwagę przy obliczaniu dawki insuliny.
  • Warto częściej mierzyć poziom cukru we krwi między posiłkami. Należy przygotować dekstrozę i glukometr.
  • Aby w nagłych wypadkach hipoglikemia nie została zinterpretowana jako zatrucie, należy koniecznie zabrać ze sobą kartę ratowniczą osoby chorej na cukrzycę i poinformować o tym znajomych.
  • Nadmierne spożywanie alkoholu nie powinno mieć miejsca, ponieważ wtedy nie ma możliwości prawidłowego zauważenia hipoglikemii i właściwego reagowania w nagłych wypadkach. Jeśli nastolatek lub młoda osoba wypije za dużo alkoholu, należy koniecznie poinformować o tym rodziców, którzy sprawdzą jego poziom cukru we krwi w nocy.
  • Spadek stężenia cukru we krwi może być opóźniony. Aby uniknąć hipoglikemii w nocy, konieczne jest zjedzenie nocnej przekąski. Przed snem, poziom cukru we krwi nie powinien być niższy niż 150 mg/dl.
  • Przed pierwszym spożyciem alkoholu należy koniecznie zasięgnąć porady zespołu diabetologicznego lub odbyć z nim szkolenie.

U nastolatków chorych na cukrzycę typu 1 częściej występują problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak depresja i zaburzenia odżywiania. Dotyczy to większej liczby dziewcząt niż chłopców. Prowadzi to do zaniedbań w leczeniu cukrzycy i zwiększa ryzyko wystąpienia chorób wtórnych.

Niektórzy nastolatkowie celowo stosują niskie dawki insuliny, aby zmniejszyć masę ciała. Celowe podawanie zbyt małych dawek insuliny nazywane jest odstawieniem insuliny. Niski poziom insuliny powoduje, że we krwi pozostaje więcej cukru, który jest wydalany przez nerki z moczem. Pozwala to na zmniejszenie masy ciała bez większego wysiłku, ale cel leczenia cukrzycy jest daleki od osiągnięcia. Trwale podwyższony poziom cukru we krwi może znacznie szybciej doprowadzić do niebezpiecznych następstw.

Ponadto, zwiększa się ryzyko kwasicy ketonowej, niebezpiecznego zaburzenia metabolicznego spowodowanego niedoborem insuliny.

Aby temu zapobiec, rodzice i lekarze powinni zwracać uwagę na objawy depresji, zaburzeń lękowych lub zaburzeń odżywiania.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o kwasicy ketonowej!

Młodzi ludzie z cukrzycą typu 1 i ich rodzice mogą znaleźć pomoc i wsparcie w grupach samopomocy lub na forach. Poniżej znajduje się kilka adresów stron internetowych (strony w języku niemieckim):

Grupy samopomocy:

Fora:

Obozy wakacyjne:

Inne:

Słowniczek Cukrzyca od A do Z

Cukrzyca typu 1 Odżywianie

Nagłe wypadki związane z cukrzycą Co należy zrobić?

Materiały do pobrania Materiały informacyjne

Biblioteka multimediów Filmy

Źródła:

Aerzteblatt online: Typ-1-Diabetiker in der Pubertät oft schlecht eingestellt. 2014 (Letzter Abruf: 17.10.2019)
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: Deutscher Gesundheitsbericht Diabetes 2019. Kirchheim Verlag, Mainz, 2019
Deutsche Diabetes Gesellschaft et al.: S3-Leitlinie Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Kindes- und Jugendalter. Langfassung. 2015
Krüger, C.: Mit Diabetes leben und aufwachsen. In: Ernährungs Umschau, 2019, 4: S25-S32
Kulzer, B. et al.: S2-Leitlinie Psychosoziales und Diabetes – Langfassung (Teil 2). In: Diabetologie, 2013, 8: 292-324
Neu, A. et al.: Diagnostik, Therapie und Verlaufskontrolle des Diabetes mellitus im Kindes- und Jugendalter. In: Diabetologie, 2018,13: S131-S143
Stahl-Pehe, A. et al.: Mental Health Problems among Adolescents with Early-Onset and Long-Duration Type 1 Diabetes and Their Association with Quality of Life: A Population-Based Survey. In: PLoS One, 2014, 9: e92473
Stan: 03.11.2019

Na szczyt