W jaki sposób cukrzyca wpływa na płodność i ciążę?

Kobiety z cukrzycą typu 1 lub 2, które planują potomstwo, powinny skontaktować się ze swoim zespołem diabetologicznym. Jeśli poziom glukozy we krwi nie zostanie optymalnie wyregulowany, wzrasta ryzyko wystąpienia wad rozwojowych u nienarodzonego dziecka. Dlatego, w przypadku cukrzycy, już przed zajściem w ciążę należy dokładniej zbadać niektóre parametry, takie jak: 

• długoterminowa wartość stężenia glukozy we krwi (wartość HbA1c) 
• ciśnienie krwi 
• poziom lipidów we krwi 
• poziom TSH, w celu wykluczenia nadczynności lub niedoczynności tarczycy. 

W przypadku nieplanowanej ciąży kobiety z cukrzycą powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza.  

Wartość HbA1c 

Na trzy miesiące przed poczęciem długoterminowa wartość stężenia glukozy we krwi powinna wynosić poniżej 7% (53 mmol/mol). Jeżeli ryzyko wystąpienia hipoglikemii nie jest zwiększone, zaleca się jeszcze niższą wartość, mniejszą niż 6,5% (47,5 mmol/mol). 

Choroby współistniejące i badania profilaktyczne 

Kobiety chore na cukrzycę przed zajściem w ciążę powinny również zbadać się pod kątem chorób współistniejących.  

Mogą one dotyczyć np. nerek lub siatkówki (retinopatia cukrzycowa). Należy również zwrócić uwagę na wysokie ciśnienie krwi. Wszystkie wymienione schorzenia mogą ulec pogorszeniu w okresie ciąży i dlatego należy je regularnie monitorować. Kontrolę u okulisty należy przeprowadzić przed i w trakcie ciąży oraz do 12 miesięcy po porodzie. Kobiety chore na cukrzycę z wysokim ciśnieniem krwi, które planują ciążę, powinny przyjmować leki odpowiednie dla kobiet ciężarnych. 

Suplementy diety 

Wszystkim kobietom (również niechorującym na cukrzycę), które planują ciążę, towarzystwa naukowe zalecają przyjmowanie tabletek z kwasem foliowym jeszcze przed poczęciem dziecka. Należy zacząć na co najmniej 4 tygodnie przed zajściem w ciążę i kontynuować do końca 12. Tygodnia ciąży, przyjmując codziennie co najmniej 0,4 mg kwasu foliowego. 

Palenie tytoniu 

Dla prawidłowego przebiegu ciąży i zdrowia nienarodzonego dziecka należy za wszelką cenę rzucić palenie tytoniu. 

Odżywianie i aktywność fizyczna 

Plan leczenia powinien uwzględniać także zalecenia dotyczące diety i ćwiczeń fizycznych.  

Zaleca się przyjmowanie około 40–50% węglowodanów (błonnik ok. 30 g/dzień), 30–35% tłuszczów (głównie pochodzenia roślinnego) i 20% białek, a także odpowiednią ilość minerałów i witamin (żelazo, kwas foliowy, witamina D, wapń, witamina B, magnez, jod).  

Aktywność fizyczna powinna być odpowiednia dla kobiet ciężarnych, tzn. należy unikać sportów kontaktowych, sztuk walki lub sportów obarczonych dużym ryzykiem upadku lub kontuzji. Odpowiednie są np. szybki marsz, jazda na rowerze lub pływanie.  

Modyfikacje schematu leczenia przed ciążą – cukrzyca typu 1

Przed zajściem w ciążę konieczna może okazać się modyfikacja schematu leczenia cukrzycy. Dlatego wskazane jest, aby omówić ze swoim diabetologiem, czy wskazana jest zmiana preparatu insuliny na inny preparat insuliny lub inną technikę leczenia. 

Podobnie jak w przypadku wszystkich kobiet w ciąży, u kobiet chorych na cukrzycę ważne jest dostosowanie diety do specyficznego zapotrzebowania na kalorie i składniki odżywcze w okresie ciąży. 

Modyfikacje schematu leczenia przed ciążą – cukrzyca typu 2

Podobnie jak w przypadku wszystkich innych leków, podczas przyjmowania insuliny w ciąży zaleca się ostrożność. Dostępnych jest zbyt mało danych na temat tego, czy wiele leków obniżających poziom cukru we krwi jest bezpiecznych dla nienarodzonego dziecka.  

W przypadku kobiet chorujących na cukrzycę typu 2 lekarze zalecają przejście na insulinoterapię. Stosuje się zintensyfikowaną insulinoterapię lub pompę insulinową. Zwykle pozwala to na bardzo dobre dostosowanie i regulowanie poziomu cukru we krwi. Szczególnie w okresie ciąży, a także w okresie okołoporodowym, insulinoterapia musi być stale dostosowywana do zmieniających się wymagań, ze względu na niekiedy istotne zmiany w metabolizmie cukrów. Ponadto insulinoterapia ma niewiele działań niepożądanych. 

Dawkowanie insuliny nie zawsze jest łatwe. Ponadto, zmiana często wiążę się z niepewnością. Dlatego też kobiety z cukrzycą typu 2 powinny wziąć udział w szkoleniu, aby nauczyć się, jak podawać sobie insulinę i jak mierzyć poziom cukru we krwi. Na takim szkoleniu uczą się również, jak używać pena insulinowego lub pompy insulinowej. Koszty szkolenia z reguły pokrywa kasa chorych. 

Więcej o insulinoterapii można dowiedzieć się tutaj! 

Kobiety chorujące na cukrzycę typu 1 lub 2 powinny dążyć do osiągnięcia następujących poziomów glukozy we krwi podczas ciąży: 

• Przed jedzeniem: 65–95 mg/dl (3,6–5,3 mmol/l) 
• 1 godzinę po jedzeniu: mniej niż 140 mg/dl (mniej niż 7,8 mmol/l) 
• 2 godziny po jedzeniu: mniej niż 120 mg/dl (mniej niż 6,7 mmol/l) 
• Przed snem (ok. godz. 22:00–23:00): 90–120 mg/dl (5,0–6,7 mmol/l) 
• W nocy (ok. godz. 2:00–4:00): powyżej 65 mg/dl (powyżej 3,6 mmol/l) 

Ciężarnej zaleca się mierzenie poziomu cukru we krwi co najmniej 6 razy dziennie (1 raz przed każdym posiłkiem i 1 godzinę po posiłku). Średnia wartość powinna wynosić 90–110 mg/dl (5,0–6,1 mmol/l). Zasadniczo wszystkim kobietom w ciąży poddawanym intensywnej insulinoterapii lub terapii pompą insulinową należy zapewnić ciągłe monitorowanie glukozy (CGM).  

Zapotrzebowanie na insulinę w okresie ciąży 

Pod wpływem hormonów ciążowych, zapotrzebowanie na cukier we krwi, a tym samym na insulinę, zmienia się w trakcie ciąży aż do porodu. W pierwszym trymestrze ciąży zapotrzebowanie na insulinę spada. Ciężarna musi początkowo wstrzykiwać mniejszą ilość insuliny, aby zapobiec hipoglikemii. Następnie, od drugiego trymestru, zapotrzebowanie na insulinę gwałtownie wzrasta, aby znów drastycznie spaść wraz z porodem. 

Ponieważ zapotrzebowanie na insulinę spada, w pierwszym trymestrze ciąży istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia hipoglikemii (niskiego poziomu cukru we krwi), zwłaszcza w nocy. Dlatego szczególnie pomocny w okresie ciąży może być czujnik, który w sposób ciągły mierzy poziom glukozy w płynie śródmiąższowym (CGM) i generuje alarm, jeśli wartości są zbyt niskie lub zbyt wysokie. Jeśli poziom cukru we krwi jest mierzony tylko „w krwi”, można go zmierzyć około godziny 23:00, aby oszacować ryzyko wystąpienia hipoglikemii w nocy – jeśli wynik jest niższy niż 110 mg/dl (mniej niż 6,1 mmol/l), ryzyko to wzrasta.  

Kobiety w ciąży chorujące na cukrzycę powinny zawsze poinformować swoje otoczenie i partnera o tym, co należy zrobić w przypadku ciężkiej hipoglikemii. 

Kwasica ketonowa (nadmierne zakwaszenie krwi spowodowane niedoborem insuliny) w ciąży powikłanej cukrzycą jest sytuacją nagłą. Przyszła mama powinna ustalić ze swoim diabetologiem, przy jakim poziomie cukru powinna mierzyć nie tylko poziom glukozy we krwi, ale także poziom acetonu w moczu lub krwi. Wówczas obowiązują odpowiednie zasady postępowania.  

Tutaj można dowiedzieć się, co należy zrobić w sytuacji nagłej.

Po porodzie matka i dziecko muszą być pod ścisłą kontrolą. W tym czasie zapotrzebowanie matki na insulinę gwałtownie spada, co zwiększa ryzyko hipoglikemii. Konieczne jest indywidualne dostosowanie zapotrzebowania na insulinę. Wskazówką jest tutaj zapotrzebowanie na insulinę sprzed okresu ciąży. Cukier we krwi powinien być sprawdzany co najmniej co 4–6 godzin, również w nocy. 

Kiedy rozpoczyna się produkcja mleka, zapotrzebowanie na insulinę często jeszcze bardziej spada i musi być odpowiednio dostosowane. Należy również zadbać o odpowiednie spożycie węglowodanów w ciągu dnia, aby uniknąć nocnej hipoglikemii w trakcie karmienia piersią lub po jego zakończeniu. 

Aby zapobiec wystąpieniu hipoglikemii u niemowląt matek chorych na cukrzycę, poziom cukru we krwi monitoruje się również u niemowlęcia w miarę jego rozwoju. Pierwszy pomiar wykonuje się 1–2 godziny po porodzie. Ważne jest również, aby zwracać uwagę na możliwe objawy hipoglikemii. 

Więcej o hipoglikemii można dowiedzieć się tutaj! 

 Karmienie piersią przy cukrzycy 

Dzieci matek chorych na cukrzycę powinny być karmione piersią i szczepione tak, jak inne dzieci. Karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości lub cukrzycy typu 2 u dzieci w późniejszym okresie życia. W rzeczywistości jednak matki chore na cukrzycę karmią piersią znacznie rzadziej i krócej niż matki zdrowe. W jednym z badań wykazano, że matki z cukrzycą lepiej radziły sobie z karmieniem piersią, jeśli przed porodem uczestniczyły w kursie przygotowującym do karmienia piersią. 

O ile to możliwe, noworodek powinien być karmiony piersią już 30 minut po urodzeniu, a następnie co 2–3 godziny. Wykazano, że stabilizuje to poziom cukru we krwi noworodka i zapobiega hipoglikemii. Karmienie piersią może również poprawić kontrolę cukrzycy u matki.