Cukrzyca w przedszkolu i szkole: na co należy zwracać uwagę

Cukrzyca typu 1 oznacza poważną zmianę zarówno w życiu dziecka, jak i w codziennym życiu jego rodziny. W związku z tym dla dzieci z cukrzycą tym ważniejsza jest możliwość dalszego uczestniczenia we wszystkich istotnych aspektach życia i aktywnościach. Wiąże się z tym również uczęszczanie do przedszkola lub szkoły. Wychowawcy i nauczyciele powinni być włączeni w opiekę nad dziećmi z cukrzycą. Między innymi poniższe działania mogą być dla Ciebie pomocne, jako rodzica dziecka z cukrzycą:

• Porozmawiaj z wychowawcami lub nauczycielami na temat cukrzycy swojego dziecka. Zapewnij personelowi pedagogicznemu materiały informacyjne. 
• Jeśli dziecko nosi urządzenie do ciągłego monitorowania glukozy (CGM), wyjaśnij wychowawcom i nauczycielom, w jaki sposób należy postępować w razie uruchomienia alarmu. Zwróć uwagę na konieczność odczytu pomiarów za pomocą smartfona lub innego urządzenia odbiorczego.
• Jeśli natomiast dziecko nosi pompę insulinową lub system pętli zamkniętej, wyjaśnij personelowi przedszkola lub szkoły wszelkie ważne kwestie związane z obsługą tego typu urządzeń.
• Dzięki nowoczesnej technologii wykorzystywanej w leczeniu cukrzycy nagłe wypadki, takie jak np. ciężka hipoglikemia, w przypadku których dziecko potrzebuje pomocy, stały się rzadkością. Należy jednak wyjaśnić wychowawcom i nauczycielom, w jaki sposób postępować w sytuacjach nadzwyczajnych związanych z cukrzycą. Informacje na temat zachowania w nagłych wypadkach można znaleźć tutaj.
• Koniecznie zostaw swój numer telefonu, numer lekarza diabetologa dziecięcego lub zespołu diabetologicznego oraz najbliższego szpitala.
• Poproś zespół diabetologiczny dziecka o przeszkolenie wychowawców lub nauczycieli. Im więcej wiedzą oni o chorobie i sposobach radzenia sobie z nią, tym lepsze wsparcie mogą zapewnić Twojemu dziecku. Jeśli zespół diabetologiczny nie może zaoferować szkolenia w klinice lub przedszkolu / szkole podstawowej, należy skorzystać z pomocy ponadregionalnych organizacji szkoleniowych. Bezpłatne szkolenia dla nauczycieli, wychowawców i opiekunów oferuje np. Fundacja Dianiño (Linki w języku niemieckim).
• Wychowawcy oraz nauczyciele nie są zobowiązani do przejmowania obowiązków związanych z kontrolowaniem cukrzycy. Pomagają bardziej na zasadzie dobrowolności.

Istnieją różne możliwości zapewnienia opieki, zarówno w przedszkolu, jak i szkole. Rodzice mogą np. złożyć wniosek o ambulatoryjne usługi pielęgniarskie, które będą zapewniać dziecku wsparcie w leczeniu cukrzycy. Lekarz prowadzący wystawi na to odpowiednie skierowanie. Z wnioskiem o usługi pielęgniarskie należy zwrócić się do kasy chorych, która pokrywa związane nimi tym koszty, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów. Należy przy tym pamiętać, że nie wszystkie placówki świadczące usługi pielęgniarskie mają doświadczenie w opiece nad dziećmi korzystającymi z automatycznych pomp insulinowych.

Ponadto rodzice mogą ubiegać się o opiekę w przedszkolu lub szkole w ramach tzw. wsparcia włączającego i integracyjnego. W zależności od kraju związkowego podmiotem odpowiedzialnym może być kasa chorych, urząd ds. opieki społecznej lub urząd ds. pomocy w integracji, a czasem nawet kilka podmiotów łącznie. Aktualne orzeczenia sądów ubezpieczeń społecznych wskazują na to, że w przypadku cukrzycy jako podmiot odpowiedzialny coraz częściej wskazywana jest kasa chorych. Zaleca się uprzednie omówienie wniosku z zespołem diabetologicznym. W niektórych krajach związkowych istnieje również tzw. „model puli”. W ramach tego typu modeli podmiot odpowiedzialny (np. landu) przyznaje szkole dodatkowe godziny przeznaczone na opiekę nad dziećmi, które wymagają szczególnego wsparcia i zatrudnia w tym celu wykwalifikowany personel. Osoby te sprawują opiekę nad kilkorgiem dzieci jednocześnie. Stanowi to ogromną zaletę, ponieważ umożliwia nadrobienie zaległości spowodowanych nieobecnościami wynikającymi z choroby.

Opiekun przedszkolny lub szkolny, zwany również pracownikiem integracyjnym, pracownikiem „z puli” lub asystentem, sprawuje nad dzieckiem opiekę w ramach przyznanych godzin w czasie nauki w przedszkolu lub szkole: prowadzi terapię, krok po kroku instruuje młodego ucznia lub w miarę możliwości towarzyszy mu w czasie wycieczek szkolnych.

W przypadku dzieci uczęszczających do szkoły podstawowej oraz uczniów klas 5 i 6 z cukrzycą typu 1 podczas wycieczek szkolnych konieczna jest opieka osoby towarzyszącej. Tego typu wycieczki są wyjątkowymi wydarzeniami w życiu szkolnym: począwszy od podróży pociągiem lub autobusem, zakwaterowania w pokojach wieloosobowych i wspólnych posiłków w schronisku młodzieżowym, aż po aktywności takie jak wspinaczka lub wędrówki po wybrzeżu — wszystko to jest ekscytującym doświadczeniem dla dzieci z prawidłowym metabolizmem. Natomiast dla dzieci z cukrzycą zmiana nawyków związanych z aktywnością fizyczną i odżywianiem oznacza wyzwanie w ich terapii. Potrzebują one wsparcia, np. przy wymianie czujnika lub cewnika pompy insulinowej. W związku z tym konieczna jest obecność rodzica lub przeszkolonej osoby towarzyszącej. Związane z tym koszty mogą zostać częściowo pokryte przez kasę chorych lub urząd ds. pomocy w integracji.

W praktyce nierzadko dochodzi do opóźnień lub oddalenia wniosków o pomoc w zakresie opieki przedszkolnej i szkolnej z powodu braku jasno sprecyzowanych kompetencji między kasami chorych i podmiotami odpowiedzialnymi za pomoc w integracji. Dlatego bardzo ważne jest doradztwo w tych kwestiach ze strony zespołu diabetologicznego specjalizującego się w cukrzycy dziecięcej, który jest zaznajomiony z warunkami panującymi w danym regionie.

Szaleństwa w przedszkolu / lekcje wychowania fizycznego

Dzieci z cukrzycą typu 1 są tak samo odporne i nie mniej zdolne niż dzieci z prawidłowym metabolizmem. Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie energetyczne uprawianie sportu wiąże się jednak z koniecznością dostosowania terapii insulinowej, a w razie potrzeby również spożywania pokarmów lub napojów zawierających węglowodany.

• Dzieci z cukrzycą typu 1 mogą uczestniczyć w zajęciach wychowania fizycznego w szkole, ale muszą mieć stały dostęp do produktów zawierających węglowodany, np. soków lub dekstrozy. Są one przeszkolone w zakresie kontrolowania poziomu glukozy (cukru) przed rozpoczęciem aktywności fizycznej i odpowiedniego dawkowania leków. W związku z tym nauczyciele wychowania fizycznego powinni przed rozpoczęciem zajęć sportowych upewnić się, czy dzieci z cukrzycą skontrolowały poziom glukozy i odpowiednio dostosowały dawki leków. Rodzice natomiast powinni poinformować nauczycieli o takiej potrzebie i pomóc im się przygotować.
• Kiedy dzieci w wieku przedszkolnym bawią się na świeżym powietrzu lub skaczą na trampolinie, odpowiada to aktywności podczas lekcji wychowania fizycznego dzieci w wieku szkolnym. W przypadku małych dzieci obowiązują te same zasady, jednak odpowiednio przeszkolone osoby dorosłe muszą dostosować dawki leków, a w razie potrzeby podać dziecku wcześniej sok lub dekstrozę.
• Wysiłek fizyczny lub niedostateczne spożycie pokarmów mogą prowadzić do hipoglikemii. W takiej sytuacji dziecku należy natychmiast podać szybko przyswajalne węglowodany (sok lub dekstrozę). W klasie i na sali gimnastycznej powinien zawsze znajdować się zapas tego rodzaju produktów. Dziecko powinno mieć przy sobie szybko przyswajalne węglowodany, ale także nauczyciele powinni mieć pod ręką dekstrozę, np. w sytuacji, gdy dzieci uprawiają sport poza terenem szkoły.
• W bardzo rzadkich przypadkach dochodzi do ciężkiej hipoglikemii, z którą dziecko nie jest już w stanie sobie samodzielnie poradzić. W takich wyjątkowych sytuacjach nauczyciele (wychowania fizycznego) powinni mieć pod ręką lek ratujący życie (glukagon w postaci sprayu do nosa lub zastrzyku ratunkowego), który jest dostosowany do użytku przez osoby nieposiadające przygotowania medycznego. Rodzice natomiast powinni poinstruować nauczycieli na temat tego, w jaki sposób prawidłowo podawać ten lek.
• Jeśli dziecko z cukrzycą nie czuje się dobrze lub ma mdłości, należy powiadomić rodziców, którzy powinni odebrać dziecko ze szkoły. Nie można wysłać dziecka do domu bez opieki osoby dorosłej. W związku z tym ważne jest, aby nauczyciele zawsze mieli możliwość skontaktowania się z rodzicami telefonicznie.
• Ważne, aby rodzice omówili z nauczycielami konieczność spożywania przez dzieci przyniesionych posiłków o określonych porach. Dziecko ma prawo w trakcie lekcji jeść i pić, kontrolować stężenie glukozy za pomocą systemu CGM lub mierzyć poziom cukru we krwi i/lub podawać sobie insulinę. Dotyczy to również zajęć wychowania fizycznego.
• Dzieci nie powinny wymieniać się przyniesionymi produktami spożywczymi z kolegami. Jeśli w klasie rozdawane są słodycze, należy pamiętać, aby ustalić, czy dziecko może je spożywać, ile insuliny jest do tego potrzebne lub czy rodzice będą chcieli później wyrównać podwyższony poziom cukru.

Przede wszystkim to rodzice informują wychowawców i nauczycieli o tym, na co należy zwrócić uwagę u dziecka z cukrzycą typu 1.

Praktyczne szkolenia prowadzone przez pracowników należących do zespołów diabetologicznych mogą dostarczyć personelowi edukacyjnemu i nauczycielom podstawowej wiedzy na temat tego typu cukrzycy. Zapewniają one bezpieczeństwo w kontaktach z dziećmi z tym schorzeniem. W Niemczech nie są jeszcze organizowane tego rodzaju standardowe szkolenia, a ich finansowanie nie jest wystarczające.

Do tej pory szkolenia przeprowadzali specjaliści diabetolodzy, grupy samopomocy diabetologicznej lub stowarzyszenia zapewniające wsparcie, specjaliści z urzędu ds. zdrowia lub rodzice dzieci dotkniętych chorobą. Szkolenia są finansowane m.in. przez kasę chorych, urząd ds. opieki zdrowotnej lub placówkę, w której prowadzone są szkolenia, a także często z darowizn stowarzyszeń, samych rodziców lub innych podmiotów odpowiedzialnych.

Istnieją jednak pierwsze próby włączenia zorganizowanych seminariów do regularnych szkoleń dla wychowawców i personelu pedagogicznego, np. w Nadrenii-Palatynacie.

Ponadto istnieją projekty grup samopomocowych, takie jak „Cukrzyca w szkole (Diabetes in der Schule)“ (Linki w języku niemieckim), które mają na celu edukację wychowawców i nauczycieli w zakresie postępowania z cukrzycą u dzieci.

Dzieci z cukrzycą typu 1 mogą brać udział w zajęciach lub zawodach sportowych. Również w tym przypadku są one tak samo sprawne jak dzieci z prawidłowym metabolizmem. Należy przy tym pamiętać, że ruch fizyczny obniża poziom cukru we krwi. W związku z tym dzieci dotknięte cukrzycą muszą uprzednio zmniejszyć dawkę insuliny lub spożyć dodatkowe węglowodany. Rodzice powinni wcześniej ustalić z diabetologiem, w jaki sposób dostosować leczenie przy uprawianiu sportu. Osoba sprawująca opiekę powinna być poinformowana o planie leczenia podczas uprawiania aktywności fizycznej i zawsze mieć pod ręką dekstrozę na wypadek nagłych sytuacji.

Dzieci z cukrzycą typu 1 mają prawo przerwać zajęcia sportowe, jeśli same uznają to za konieczne. Należy pozwolić im jeść i pić w dowolnym czasie podczas zajęć wychowania fizycznego, a także dokonywać pomiaru poziomu glukozy.

Jeśli wychowanie fizyczne zostanie niespodziewanie przełożone, dzieci z cukrzycą typu 1 muszą mieć możliwość wcześniejszego zjedzenia posiłku. Pomoże to zapobiec hipoglikemii. Podczas dłuższych zajęć lub spacerów konieczne mogą być krótkie przerwy na dodatkowe przekąski. Ważne jest, aby zabrać ze sobą wystarczającą ilość jedzenia, a także szybko przyswajalnych węglowodanów, najlepiej dekstrozy.

Tutaj można dowiedzieć się, co robić w nagłych wypadkach.

Zwykle dla każdego dziecka obowiązują indywidualne instrukcje dotyczące wychowania fizycznego. W zależności od pory dnia poziom cukru we krwi (glukozy) przed uprawianiem sportu może być podwyższony (np. bezpośrednio po śniadaniu lub po przerwie na przekąskę), w normie lub zbyt niski.

Normalny zakres dla osób z cukrzycą wynosi od 70 do 180 mg/dl (3,9 do 10,0 mmol/l). Przed rozpoczęciem zajęć sportowych należy dążyć do osiągnięcia poziomu glukozy na poziomie co najmniej 140–160 mg/dl (7,8–8,9 mmol/l), a podczas lekcji pływania nawet wyższego, około 200 mg/dl (11,1 mmol/l).

Nowoczesne systemy pomp insulinowych są w stanie dostosować dawkę insuliny podczas uprawiania sportu. W pewnych okolicznościach konieczne może być jednak dodatkowe spożycie węglowodanów przez dziecko. Niektóre dzieci wolą odłączyć pompę insulinową od ciała na czas zajęć wychowania fizycznego, szczególnie w przypadku sportów kontaktowych. Jest to możliwe przez maks. 2 godziny. Nauczyciele powinni otrzymać plan postępowania w razie braku pompy insulinowej podczas zajęć sportowych. Ponadto dzieciom należy zapewnić bezpieczne miejsce do przechowywania pompy bezpośrednio na sali gimnastycznej lub w pokoju nauczycielskim.

Dzieci, które używają penów insulinowych, muszą zazwyczaj zjeść coś przed rozpoczęciem zajęć sportowych. Tylko w przypadku, gdy poziom cukru w tkankach lub we krwi jest zbyt wysoki przez kilka godzin (ponad 250 mg/dl (13,9 mmol/l)) lub gdy występuje złe samopoczucie, bóle brzucha i/lub nudności, należy najpierw poszukać przyczyny podwyższonego poziomu cukru, a następnie skorygować wartości i zrezygnować z udziału w lekcji wychowania fizycznego w danym dniu.

Jeśli samopoczucie dziecka jest dobre, krótkotrwały wzrost poziomu cukru we krwi/tkankach po posiłku i przed uprawianiem sportu nie wymaga podejmowania żadnych dodatkowych działań. Udział w zajęciach wychowania fizycznego jest jak najbardziej możliwy.

Tutaj można dowiedzieć się więcej o cukrzycy typu 1 i uprawianiu sportu!